Chủ Nhật, 4 tháng 5, 2014
Cách Mạng Rumani giải thể chế độ CS 30/12/1989
Cách mạng Rumani, 1989
(Phần 1)
Bản tiếng Việt 2013 © Phan Trinh & pro&contra
 Hành hình Ceaucescu & Elena, trong CM giải thể CS Rumania 30/12/1989 
Nhà văn Victor Sebestyen
Lời Giới thiệu của nhà sách Hachette, Úc:
Cuốn "Revolution 1989 - The Fall of
the Soviet Empire" của Victor Sebestyen được nhà sách danh tiếng Hachette
ở Úc (xb tháng 10/2010, 480 trang, giá bán $35) giới thiệu như sau, xin tạm
dịch:
Victor Sebestyen sinh trưởng ở Budapest
(Hungary). Ông hẳn còn là một đứa trẻ khi gia đình ông rời Hungary đi tị nạn.
Là một ký giả, ông đã cộng tác với nhiều báo Anh. Ông có những báo cáo khả tín
và hiểu biết rộng rãi từ Đông Âu khi Cộng sản sụp đổ vào năm 1989.
Tại tờ London Evening Standard, ông là
biên tập viên người ngoại quốc, biên tập truyền thông vụ và là Chủ Bút. Tác phẩm đầu tay của ông rất được độc giả
đón nhận.
----------------
Trong cuốn:
"Cách mạng 1989: Đế quốc Soviet sụp đổ"
Tác giả : Victor
Sybestyen
Phan Trinh trích dịch (chương nói về Runani)
Giới thiệu của người dịch
1. Cách mạng hạ bệ cộng sản có thể Nhung
như ở Tiệp Khắc, nhưng cũng có thể nhầy nhụa máu lãnh tụ, như ở Rumani. Màu của
cách mạng dường như tùy vào ‘thái độ lâm chung’ của người cộng sản vào giờ
chót: lui thì sống, chống thì chết, bằng súng của mình.
Giáo sư Tony Judt (1948-2010), một sử gia
sắc sảo chuyên về Châu Âu, cho rằng nếu Tiệp Khắc là nước cộng sản kiểu phương
Tây bao nhiêu, thì Rumani lại là nước cộng sản độc tài kiểu phương Đông trung
cổ bấy nhiêu.
Dưới quyền Ceausescu, Rumani là một đất
nước công an trị ngộp thở với nhiều nghịch lý và người dân phải trả giá đắt.
Vào thập niên 1980, trong khi các nước cộng sản Đông Âu liên tục vay tiền từ
phương Tây để nhập hàng tiêu dùng thì ngược lại, hàng hóa sản xuất tại Rumani
được dành để xuất khẩu, người dân phải thắt lưng buộc bụng, làm việc cả ngày
nghỉ để nhà nước có điều kiện trả nợ phương Tây, lấy điểm cho lãnh tụ. Nhà nhà
chỉ được dùng bóng đèn 40 watt để dành điện xuất khẩu qua Ý, Đức. Thịt, đường,
bột mì, bơ, trứng… luôn khan hiếm, nông thôn phải dùng ngựa kéo vì thiếu xăng,
mùa màng được gặt bằng liềm hái cầm tay. Để tăng dân số, thiếu nữ 15 tuổi được
cho lấy chồng, phụ nữ bị cấm phá thai nếu có dưới 4 con và dưới 45 tuổi, mỗi
tháng họ phải khám sức khỏe sinh sản một lần trước sự chứng giám của một cán bộ
Đảng.
Ceausescu được sánh ngang Stalin và Kim
Nhật Thành ở độ vĩ cuồng và tệ sùng bái cá nhân. Ông duy ý chí, ‘hệ thống hóa’
nông thôn, khiến hàng chục ngàn làng xã bị san bằng, nông dân mất đất và mất
gốc. Ông thích to, cho phá cả một thành phố cổ rộng bằng Venice – hủy 40.000
tòa nhà, hàng chục nhà thờ và đài tưởng niệm – để lấy đất xây một cung điện lớn
gấp ba Cung điện Versailles nhưng cực xấu, có tên Nhà Nhân dân, cạnh Đại lộ Chủ
nghĩa Xã hội Chiến thắng dài 5 km, và một quảng trường chứa được 500.000 người.
Ông được tôn lên hàng thần thánh với những danh xưng đến Stalin cũng phải chào
thua: Người Cầm lái Thông thái, Con của Mặt trời, Dòng Danube Tư tưởng, Thiên
tài của Dãy núi Carpathians… *
Vĩ đại là thế, nhưng khi cơn đại chấn động
chính trị quét ngang toàn cõi Đông Âu năm 1989, thì cả Dãy núi Carpathians cũng
phải rùng mình để khạc ra ngoài kẻ thiên tài vĩ cuồng, như khạc một khối u ác
tính.
Chiều chủ nhật 24 tháng 12, 1989, ở Bucharest,
thủ đô Rumani, những người cách đó vài ngày còn gọi Ceausescu là đồng chí đã
họp nhau lại để bàn cách xử tử Ceausescu, và Elena vợ ông, thật nhanh gọn.
Nhưng, dù thoát khỏi Ceausescu, di căn
cộng sản vẫn còn. Khác với Tiệp Khắc có Vaclav Havel và hàng ngũ trí thức có
truyền thống phản kháng làm hạt nhân trong chính quyền mới, tại Rumani chính
quyền mới hầu hết lại là những người cộng sản cũ. Cũng vì vậy, Rumani đã cần
đến một thập kỷ để cuộc chuyển đổi sang dân chủ mang lại kết quả tốt đẹp.
2. Trong cuốn Revolution 1989, The Fall of
The Soviet Empire (Tác giả Victor Sybestyen, NXB Pantheon Books, New York,
2009), đây là Chương 48, trang 380-400, có tên “The Moment of Weakness” (Phút
yếu đuối), nằm ngay sau chương 47 “Cách mạng Nhung”.
Đọc Victor Sybestyen như xem phim, hình
ảnh, chi tiết và nhân vật bật ra từ trang giấy. Tác giả cũng mượn một thủ pháp
của phim, đặt đoạn nói về phiên xét xử và cái chết của Ceaucescu làm đoạn
“Prologue” (Dẫn nhập), trang 1-6. Để người đọc dễ theo dõi, đoạn này sẽ được xem
như Phần II của cùng đề tài, có tên “Xử Ceausescu”. Cách xuống hàng và các tiêu
đề nhỏ là của người dịch. Tựa đề do người dịch đặt, dựa theo cách đặt tên của
nhà báo Đinh Từ Thức cho cuốn "Làm thế nào để giết một tổng thống?"
(bút ký lịch sử của Lương Khải Minh và Cao Thế Dung (1971), vào lúc mà “một
đồng chí” trở thành cụm từ ám chỉ người có quyền lực cao nhất, được cấp trên
dùng khi nói về cấp dưới, với lòng khiếp sợ.
—————
* Theo Tony Judt, Postwar, A History of Europe Since 1945, Penguine Books, London, 2005, tr. 622-4
_________________________________
Dưới nóng, trên lạnh
Rumani không thể miễn nhiễm mãi được.
Ceaucescu đã làm hết sức để cô lập đất nước với thế giới còn lại. Nhưng dù vậy,
người dân Rumani vẫn biết rằng Bức tường Bá Linh đã đổ và các nước láng giềng
đã lật đổ chế độ cộng sản nhanh đến chóng mặt chỉ trong vài tháng cách mạng.
Một cách kín đáo, người Rumani có thể nghe
đài BBC, Đài Châu Âu Tự do, và đã được nghe người Tiệp, người Đông Đức, người
Bulgaria nói về cái hay của dân chủ và gọi những lãnh tụ cũ của họ là bọn côn
đồ thối nát.
Tuy vậy, Ceausescu vẫn có vẻ bình chân như
vại, như không có gì đáng bận tâm. Mới cuối tháng 11, ông còn được bầu với số
phiếu tuyệt đối để lãnh đạo Đảng Cộng sản Rumani thêm một nhiệm kỳ nữa, như đã từng
được bầu nhiều lần trước đó. Lễ nhậm chức cũng diễn ra như thường lệ, với những
nghi thức thường lệ. Ông vẫn lề mề đọc bài diễn văn lê thê ba tiếng đồng hồ,
được điểm xuyết bằng 34 lần khán giả “tự phát” đồng loạt đứng dậy vỗ tay suốt
mấy phút. Tiếng tung hô vang dội nhất là khi ông tuyên bố: “Tương lai của chủ
nghĩa xã hội còn dài. Nó chỉ chết khi nào quả lê rụng từ cành táo!”
Ceausescu vẫn nắm trong
tay tất cả mọi lực lượng trấn áp đã giúp ông giữ vững quyền lực trong suốt một
phần tư thế kỷ. Ông vẫn có vẻ là kẻ bất khả xâm phạm. Không giống các đồng
nghiệp đã đổ ở Bá Linh, ở Praha, ở Sofia, ông có ý chí và lực lượng để chiến
đấu, tiêu diệt kẻ thù, duy trì vị trí.
Nhưng, khi hồi kết đã
điểm thì ngay cả một chế độ độc tài mạnh bạo nhất, đáng sợ nhất cũng sụp đổ chỉ
trong năm ngày. [1]
Thành phố buồn
Ít khi có cuộc cách mạng
nào lại bắt đầu ở một nơi ảm đạm hơn thế. Thành phố Timisoara vùng Transylvania
chỉ có một phố cổ nhỏ ở trung tâm, xưa thì đẹp, giờ thì điêu tàn, và vài kiến
trúc baroque còn lại từ trước 1919, khi thành phố còn thuộc Hungary với tên
Temesvar. Lúc này, phần lớn thành phố chỉ gồm những khu tập thể tồi tàn, càng
lúc càng xuống cấp, dành cho khoảng 250.000 dân.
Cũng như tất cả các đô
thị khác tại Rumani, Timisoara nghèo nàn thảm hại, lại ô nhiễm trầm trọng vì
những nhà máy hóa chất, những công trình công nghiệp kế cận, và hoạt động canh
nông luôn thải các loại phân bón độc hại vào nguồn nước. Một con kênh, có lẽ
trước đó rất duyên dáng chảy xuyên qua thành phố, nay chỉ còn là một dòng nước
bẩn thỉu, hôi hám, trẻ con bị cấm lại gần.
Khoảng một phần ba cư
dân thành phố là người gốc Hungary. Mặc dù có những xung đột truyền thống và
mặc dù Ceausescu tìm cách kiềm chế văn hóa và di sản của sắc dân Hungary, họ
vẫn hòa hợp và đồng cam cộng khổ với người Rumani địa phương.
Tu sĩ ‘bất trị’
Một vị mục sư ít nói
nhưng mẫu mực đã châm ngọn lửa mồi.
Laszlo Tokes, 37 tuổi, tóc đen, cao, khiêm
tốn, trầm tĩnh, nhưng ẩn phía sau là một ý chí bằng thép. Từ tháng 1, 1987, ông
là giáo sĩ điều hành Giáo hội Cải cách Hungary, chi nhánh Timisoara.*
Một thời gian dài, ông
bị xem là phần tử gây rối trong mắt cả chế độ lẫn hàng giáo phẩm Giáo hội Cải
cách, trong khi hàng giáo phẩm, cũng như tất cả các tổ chức tôn giáo khác tại
Rumani, lại thỏa hiệp với chính quyền trong mấy thập niên qua. Mục sư Tokes mới
bị sa thải khỏi giáo xứ Dej trước khi về Timisoara, vì giới cầm quyền, cả đạo
lẫn đời, đều cho rằng ông đã công khai ủng hộ quá mức những yêu sách văn hóa
của sắc dân Hungary, như cho trẻ em được học bằng tiếng mẹ đẻ. Ông được đổi về
Timisoara để thử việc tạm thời, với răn đe là không được dính líu đến chính
trị.
Giáo xứ lúc này đang khó
khăn. Số giáo dân giảm xuống chỉ còn một nhóm nhỏ. Tokes cho rằng đó là do lỗi
của mục sư tiền nhiệm, Leo Leuker, người mà ông gọi là “mục sư đỏ” vì đồng lõa
với chế độ.
Chẳng bao lâu sau, ông
tạo được uy tín như một người giảng thuyết giỏi, có sức hút, và nhà thờ lại tấp
nập giáo dân cũ lẫn mới đến nghe ông giảng. Ông thường xung khắc với các giám
mục bề trên. Thật lạ lùng, có lần ông bị cho là phạm lỗi chỉ vì dám trích dẫn
đoạn sau đây trong Sách Daniel [Cựu Ước]:
”Lệnh cho các ngươi, hỡi mọi người thuộc
mọi dân tộc, giống nòi và ngôn ngữ: Khi nghe tiếng tù và, tiếng sáo, tiếng đàn
dây, đàn sắt, đàn cầm, tiếng kèn và đủ thứ nhạc cụ, các ngươi phải sấp mình thờ
lạy pho tượng vàng vua Na-bu-cô-đô-nô-xo đã dựng. Kẻ nào không sấp mình thờ lạy
thì tức khắc sẽ bị ném vào đống lửa đang cháy phừng phực.”**
Bề trên cho rằng cộng đoàn giáo dân đã xem
câu này như lời đả kích Ceausescu. Vì vậy, họ cảnh cáo ông.
Ông gặp rắc rối còn lớn hơn vào tháng 9,
1988, khi công khai ủng hộ lá thư của một giáo dân viết gửi Giám mục cai quản
giáo hạt Arad, Laszlo Papp, một trong những vị cao nhất trong hàng giáo phẩm
Giáo hội Cải cách. Lá thư chỉ trích chủ trương hệ thống hóa nông thôn của chế
độ, được cho là nếu thực hiện sẽ hủy diệt hàng trăm cộng đồng làng xã tại
Transylvania.
Mục sư Tokes bị bắt, bị mật vụ Securitate
tra tấn và nhắc nhở không được làm chính trị. Hành vi kế tiếp mà bề trên xem
như giọt nước làm tràn ly là khi mục sư Tokes đề nghị tổ chức một thánh lễ
chung, cho thanh niên cả hai Giáo hội Cải cách và Giáo hội Công giáo.
Mật vụ hành hung, công an đứng ngó
Tháng 3, 1989, Giám mục
Papp bắt đầu các thủ tục pháp lý để sa thải mục sư và đuổi ông khỏi nhà. Nhưng
ông đã tự bào chữa tại tòa, vụ này kéo dài và nhận được sự chú ý của một số báo
chí tôn giáo, của Thế giới vụ Đài BBC và của Đài Phát thanh Châu Âu Tự do.
Một đêm cuối tháng 11,
chỉ vài ngày trước khi bản kháng cáo của ông được tòa xem xét, bốn gã bịt mặt,
tay cầm gậy và dao đột nhập vào nhà ông. Mục sư Tokes bị đánh đập, trong khi
con trai ông, Mate, có mặt tại chỗ. Người vợ đang mang thai của ông chạy ra kêu
cứu các công an mặc sắc phục đứng trước nhà, vốn đã canh nhà ông mấy tháng
trước đó. Nhưng công an đã bất động. Bên trong thì bọn côn đồ, rõ ràng là nhân
viên mật vụ Securitate, cứ ung dung đánh.
Kháng cáo của ông bị bác bỏ vào ngày 7
tháng 12 và trong bài giảng cuối cùng vào Chủ nhật 10 tháng 12, ông xin cộng
đoàn đến làm nhân chứng cho vụ trục xuất ông khỏi nhà, sẽ diễn ra vào ngày thứ
Sáu 15 tháng 12 sắp tới. [2]
Giáo dân đã đến
Nhà thờ và nhà xứ bên cạnh là cụm nhà màu
xám, không có gì đặc sắc, được xây cuối thế kỷ 19 gần trung tâm thị trấn. Nhà
thờ nằm giữa một quảng trường nhỏ, nhưng dễ dàng nhìn thấy từ con lộ chính và
cách trạm xe điện gần đó vài mét.
Thoạt đầu, chỉ có khoảng 35 giáo dân trong
giáo xứ của Mục sư Tokes đến tụ tập bên ngoài, trong khi gia đình ông vẫn ở
trong nhà thờ. Và rồi một điều chưa tưng có đã xảy ra. Khi quần chúng trong thị
trấn truyền tai nhau tin tức về cuộc biểu tình thì càng lúc càng có nhiều người
kéo đến hiện trường.
Mục sư Tokes kể: “Ban đầu chỉ là anh chị
em trong giáo xứ. Nhưng rồi, càng lúc càng có đông người từ khắp Timisoara tụ
lại. Họ có thể là bất cứ ai, người gốc Hungary, gốc Rumani, người theo Đạo
Chính thống, Tin lành hay bất cứ tôn giáo nào. Người từ mọi cộng đoàn tụ lại.
Họ quên cả lý do phản đối ban đầu, và nói chung, họ chuyển qua chống chế độ.”
Người mỗi lúc một đông, các Bí thư Đảng ủy
địa phương cũng chẳng biết phản ứng ra sao. Chủ tịch Ủy ban Nhân dân Thành phố,
Petre Mot, liên lạc xin chỉ thị từ thủ đô Bucharest. Ông được yêu cầu kéo dài
thời gian và tiếp tục thương lượng, với dự kiến là đám đông rồi sẽ tự tan hàng.
Nhưng, đám đông đã không giải tán.
Đả đảo Ceausescu! Dân là chủ!
Thời tiết lúc đó dễ chịu khác thường, so
với thời tiết bình thường giữa tháng 12, nhiệt độ vẫn trên số 0. Nhiều người
Rumani nói chính thời tiết ấm áp đã làm nên cách mạng. Họ không hẳn nói đùa.
Thật vậy, nếu trời lạnh hơn nhiều thì nhóm người vây quanh nhà thờ của Mục sư
Tokes chắc đã không tăng nhanh chỉ qua một đêm đến mức đó.
Gần như cả ngày thứ Bảy là một cuộc đối
đầu không dễ dàng chút nào. Chủ tịch Ủy ban Nhân dân Thành phố trở lại, cố giải
tán đám biểu tình. Ông hứa trả lại nhiệm sở cho vị chủ chăn, nhưng vì ông không
chịu viết lời hứa trên giấy trắng mực đen nên đám đông đã la ó, huýt sáo phản
đối. Họ không còn đòi hỏi cơm áo hoặc bánh mì, hoặc chỉ ủng hộ Mục sư Laszlo
Tokes nữa. Họ bắt đầu hô to, lặp đi lặp lại những khẩu hiệu “Đả đảo
Ceausescu!”, “Đả đảo độc tài!”, “Dân là chủ!”, và “Tự do ngay lập tức!”
Giữa chiều, công an và mật vụ Securitate
đứng thành một hàng dài trên đại lộ, có thể dễ dàng thấy được từ quảng trường
trước nhà thờ. Nhưng khoảng sau một giờ họ đã rời vị trí. Lajos Varga, một
trong những người biểu tình kể lại rằng: ”Đó là lần đầu tiên chúng tôi thấy
mình có quyền lực. Chúng tôi đã đuổi được mật vụ Securitate đi chỗ khác. Chúng
tôi như được sống trong giấc mơ táo bạo, như được sống trong cõi thần tiên chưa
từng biết.”[3]
Chủ nhật, 17 tháng 12: Chiếm trụ sở Đảng
Ceausescu đã đích thân cho phép cuộc biểu
tình tiếp tục vì nghĩ nó sẽ tự tan rã. Nhưng bây giờ thì lệnh cho phép bị đảo
ngược. Sáng hôm sau, Chủ nhật, công an và mật vụ Securitate bắt đầu bắt người,
khởi từ vòng ngoài đám đông.
Đám đông trở nên hỗn loạn và nóng giận. Có
ít nhất 2.500 người tham gia biểu tình, trong một quốc gia mà biểu tình tự phát
là điều gần như xưa nay chưa từng có. Hầu hết bắt đầu rời nhà thờ. Họ diễu hành
về trung tâm thành phố, dọc theo đại lộ dẫn về Nhà hát lớn và trụ sở Đảng Cộng
sản, đầu não quyền lực tại địa phương của nhà độc tài.
Đón họ là một hàng binh lính, công an
chống bạo động và một xe cứu hỏa. Họ phun vòi rồng vào đám đông nhưng những
người biều tình vẫn ùa vào tòa nhà, làm lực lượng an ninh phải rút lui. Họ đập
phá tầng trệt tòa nhà, ném bất cứ thứ gì của Đảng họ tìm thấy vào lửa.
Trong vài giờ sau đó, người biểu tình kiểm
soát trung tâm Timisoara, nhưng họ không có kế hoạch hành động nào. Họ xộc vào hiệu
sách, đốt cháy các tác phẩm của Ceausescu. Họ ném bom xăng vào những chiếc xe
có vẻ là xe công vụ. Họ châm lửa đốt văn phòng Ủy ban Nhân dân và tiêu hủy hàng
ngàn hồ sơ, giấy tờ.
Sau khi người biểu tình rời nhà thờ của
Giáo hội Cải cách, mật vụ Securitate đã bắt giữ vị mục sư, vợ ông, Edit Tokes,
đang mang thai bảy tháng, và đứa con trai. Mục sư bị đánh bầm dập quanh người
và trên mặt.
Môi rách, mắt bầm, mục sư bị đưa tới gặp
Ion Cumpanasu, người đứng đầu Sở Tôn giáo địa phương và bị dọa rằng vợ ông sẽ
no đòn, trừ khi ông ký vào tờ giấy trắng, xem như đơn chấp nhận bị sa thải và
trục xuất. Sau đó, gia đình mục sư được chở trên các xe riêng tới làng Minev,
một làng hẻo lánh trong hạt Salaj, nơi tạm trú mới được chỉ định cho họ.***
“Bắn đi chứ!”
Khi vợ chồng Ceausescu nghe rằng đám đông
bạo động đã kiểm soát trung tâm Timisoara, họ nhảy dựng lên. Cuối giờ chiều Chủ
nhật 17 tháng 12, Chủ tịch Ceausescu triệu tập ngay người đứng đầu các lực
lượng an ninh. Trong đó có Bộ trưởng Nội vụ Tudor Postelnicu, lãnh đạo cơ quan
mật vụ Securitate Julian Vlad, và người đứng đầu quân đội kiêm Bộ trưởng Quốc
phòng Tướng Vasile Milea. Vào thời điểm đó, khi lãnh đạo các nước cộng sản Đông
Âu khác đang thương lượng với phe đối lập để rút lui, thì buổi họp bất thường
được ghi lại dưới đây cho thấy Ceausescu vẫn quyết tâm nã súng vào phe chống
đối. Ông không hề muốn nhượng bộ, vợ ông cũng thế.
CEAUSESCU: Tôi cho rằng các nhóm từ nước
ngoài đã nhúng tay tổ chức vụ này. Từ Đông sang Tây ai cũng nói Rumani phải
thay đổi. Biết điều này nên một số phần tử đã lợi dụng gây rối. Công an, quân
đội đã xử lý quá kém! Tôi có nói chuyện với các đồng chí ở Timisoara và bảo họ
phải triển khai lực lượng với xe tăng ngay trung tâm thành phố. Nhưng tôi có ấn
tượng là các đơn vị của Bộ Nội vụ, của công an và của mật vụ lại không có vũ
khí!
POSTELNICU [Bộ trưởng Nội vụ]: Ngoại trừ
bộ đội biên phòng, những đơn vị khác đều không mang vũ khí.
CEAUSESCU: Tại sao lại thế? Tôi đã bảo tất
cả phải có vũ khí cơ mà! Tại sao lại phái họ đi mà không cho súng đạn, ai ra
cái lệnh này? Tôi cứ nghĩ mật vụ đi đâu thì phải mang theo vũ khí chứ. Các anh
sai họ đi đánh người bằng nắm tay à? Lực lượng an ninh kiểu gì thế? Dân quân
cũng phải được vũ trang. Đó là luật!
POSTELNICU: Thưa đồng chí Tổng Bí thư, dân
quân thì được vũ trang ạ.
CEAUSESCU: Nhưng nếu có súng thì phải bắn
đi chứ! Sao lại để dân chúng tấn công ngược lại? Sao các anh để cho tình trạng
đó xảy ra? Sĩ quan của anh ở đó đã làm gì, hở Milear? Sao chúng nó không can
thiệp? Sao chúng nó không bắn?
MILEA [Bộ trưởng Quốc phòng]: Tôi không
cho họ đạn ạ!
CEAUSESCU: Sao lại không cho đạn? Nếu
không cho đạn thì cho chúng nó về nhà khuất mắt cho rồi! Bộ trưởng Quốc phòng
gì lạ thế? Còn anh nữa, Bộ trưởng Nội vụ gì lạ thế, Postelnicu?
ELENA: Tình hình rất nghiêm trọng… Bộ
trưởng Quốc phòng và Bộ trưởng Nội vụ đã không xử lý đúng cách.
CEAUSESCU: Chỉ có vài đứa côn đồ muốn phá
hoại chủ nghĩa xã hội và các anh lại tạo điều kiện cho chúng. Fidel Castro quả
là đúng! Không thể khóa miệng kẻ thù bằng thuyết giảng như thầy tu, mà phải
thiêu sống chúng mới được!
ELENA: Bọn này chết nhát!
CEAUSESCU: Còn hơn cả chết nhát! Với tư
cách là tư lệnh tối cao, tôi coi như các anh ở đây đã phạm tội phản bội, chống
lại quyền lợi tổ quốc, chống lại quyền lợi nhân dân, chống lại quyền lợi chủ
nghĩa xã hội. Ngay bây giờ … chúng tôi sa thải Bộ trưởng Quốc phòng, Nội vụ, và
lãnh đạo mật vụ Securitate. Ngay bây giờ, tôi sẽ trực tiếp chỉ huy quân đội.
Hãy chuẩn bị quyết định để thi hành ngay đêm nay. Phải giết cho được bọn côn
đồ, chứ không chỉ đánh! [Với ba quan chức] Còn các anh, có biết tôi sẽ làm vì
với các anh không? Đưa các anh ra bắn! Rõ ràng là không thể giữ trật tự bằng
gậy gộc. Tôi sẽ ra lệnh ngay bây giờ là tất cả phải có súng, có đạn!
ELENA: Phải bắn gục chúng, rồi đưa chúng
vào hầm giam của mật vụ. Không đứa nào được thấy ánh sáng lần nữa. Phải áp dụng
biện pháp mạnh. Không thể nào nhân nhượng!
CEAUSESCU: Ta sẽ chiến đấu đến cùng!
VLAD [Lãnh đạo mật vụ Securitate]: Chúng
tôi cứ nghĩ đó chỉ là chuyện cục bộ, có giới hạn, có thể giải quyết mà không
cần súng đạn.
CEAUSESCU: Tôi không cho là nên bắn đạn
giả. Đứa nào đã bước vào trụ sở Đảng thì không được phép sống sót bước ra!
Các quan chức có mặt đều khúm núm, nhận
mình sai và hứa sẽ hành động quyết liệt hơn trong những ngày tới. Postelnicu nói:
”Tôi bảo đảm với ông… tình trạng tương tự sẽ không bao giờ lặp lại nữa.” Milea
hứa: “Xin hãy tin tưởng chúng tôi. Quả là tôi đã không đánh giá được đúng mức
nguy hiểm ngay từ đầu.” Vlad thì trấn an lãnh tụ rằng từ nay trở đi “sẽ cố gắng
hết sức để xứng đáng với niềm tin ông dành cho.”
Một cách miễn cưỡng, Ceausescu tái bổ
nhiệm ba ông vào vị trí cũ nhưng vẫn tiếp tục đay nghiến: “Rất tốt… như vậy là
chúng ta sẽ thử thêm lần nữa. Đúng không các đồng chí?” [4]
Súng nổ và tin đồn
Đêm hôm đó, các đơn vị quân đội với đạn
thật đã giành lại quyền kiểm soát đường phố Timisoara, họ bắn vào thường dân
không thương tiếc. Mật vụ Securitate bắt hơn 700 người.
Sáng hôm sau, Ceausescu lên đường đi thăm
Iran như đã dự định từ trước – Iran là một trong vài nước ít ỏi vẫn còn tiếp
đón ông như một vị khách. Nhưng ông chỉ lên đường sau khi nghe báo cáo từ tư
lệnh quân đội và mật vụ là Timisoara đã yên tĩnh trở lại. Như thường lệ, ông để
vợ nắm quyền Rumani khi mình đi vắng.
Khoảng 60 thường dân đã chết đêm đó tại
Timisoara. Đó là cuộc biểu tình chống cộng sản đẫm máu nhất từng thấy tại
Rumani. Nhưng tin đồn thì lại lan ra nhanh chóng rằng một cuộc thảm sát khủng
khiếp đã diễn ra.
Đài Phát thanh Châu Âu Tự do, dù chỉ nghe
lén lút nhưng được thính giả cả nước tin cậy, đưa ra số người chết khoảng từ
4.000 đến 20.000. Dĩ nhiên, truyền thông nhà nước không đề cập gì đến Timisoara
nên người dân Rumani lại càng tin vào điều họ nghe qua đài phát thanh nước
ngoài và tin đồn.
Thầy giáo Alex Serban kể lại: “Chúng tôi
đều tin rằng một cuộc thảm sát khủng khiếp đã xảy ra tại vùng Transylvania. Nó
làm chúng tôi cảm thấy tuyệt vọng, một cảm giác mà từ trước đến giờ chúng tôi
chưa hề có. Nó làm chúng tôi thấy mình không được tiếp tục thờ ơ, thụ động.
Nhưng phải nói là chúng tôi vẫn cần một cú hích nữa, trước khi có thể làm được
điều gì đó.” [5]
Sai lầm thứ nhất: Đại mít-tinh
Thứ Tư, 20 tháng 12. Nicolae Ceausescu từ
Iran trở về thủ đô Bucharest khoảng 3 giờ chiều. Từ giây phút trở về, ông đã
đưa ra một loạt những phán đoán sai lầm nghiêm trọng.
Sai lầm đầu tiên là vội vã quyết định tổ
chức một cuộc đại mít-tinh ngay trung tâm Bucharest vào ngày hôm sau, để mọi
người thấy ông vẫn là vị lãnh tụ được dân yêu mến. Ông khăng khăng tin mình
được yêu chuộng, đến chết vẫn thế, chỉ cần ông nói chuyện với người dân Rumani
với tư cách lãnh tụ, cho họ thấy sức mạnh và quyền lực của ông bao trùm họ, thì
họ sẽ lắng nghe, vỗ tay và ngoan ngoãn vâng lời như từ trước đến nay.
Ông và cả vợ không hề có ý niệm là dân
chúng ghê tởm họ đến mức nào. Thực ra thì bọn nịnh thần liếm gót vây quanh ông
bà cũng có biết, nhưng chẳng ai dám hé răng. Cũng chẳng ai gợi ý cho ông rằng:
một cuộc tập trung lớn theo cách thông thường không còn là việc làm khôn ngoan
nhất vào thời điểm đó nữa.
Đảng bộ tại thủ đô Bucharest đã cật lực làm
việc thâu đêm để có được một đám đông tràn ngập người ủng hộ chào đón ngài Tổng
Chỉ huy tại Quảng trường Palace. Việc tổ chức những sự kiện như thế này cần cả
một guồng máy trơn tru, để bắt đám đông tham gia chứng tỏ lòng trung thành với
chế độ.
110.000 khán giả
Từ sáng sớm thứ Năm 21 tháng 12, cán bộ
Đảng trong các xí nghiệp, các sở ban ngành, đã huy động công nhân viên. Họ chọn
người tham gia theo từng phòng ban. Ai từ chối sẽ có nguy cơ bị đuổi việc.
Người ta chở họ bằng xe buýt xuống trung
tâm Bucharest, tại đây họ được phát cờ đỏ, bảng có hình Ceausescu và các băng
rôn, biểu ngữ ca ngợi chủ nghĩa xã hội. Rồi họ bắt đầu diễu hành thành một dòng
người đi dần về Quảng trường Palace.
Khi tới nơi, họ được kiểm tra lần nữa để
loại bỏ những phần tử bất hảo có khả năng gây rối trà trộn. Mặc dù vậy, nhiều
người đi trên những phố chính của Bucharest, như phố Calea Victorei gần đó, đã
bị lùa vào đám diễu hành để nhanh chóng nâng cao tổng số người tham gia.
Những người trung thành nòng cốt thì mang
bảng có hình lãnh tụ và biểu ngữ đứng hàng đầu. Dân thường thì đứng ở phía sau.
Mật vụ Securitate có mặt đông đảo, nhưng được trải rộng để trà trộn vào đám
đông lên tới 110.000 người.
Phút yếu đuối của Chủ tịch
Giữa trưa, nắng mùa đông rực rỡ, cuộc
mít-tinh bắt đầu. Đám đông có vẻ bàng quan khi vài cán bộ Đảng ít được biết tên
lên phát biểu khởi động.
Đúng 12g31, Ceausescu, với bà Elena bên
cạnh, xuất hiện tại ban-công Trụ sở Đảng. Họ đứng trước một cụm bốn micro để
phát biểu.
Ban đầu, mọi sự diễn ra như thường lệ.
Quần chúng hoan hô Ceausescu và tiếng vỗ tay đều nhịp thỉnh thoảng vang lên như
điểm xuyết cho những phát biểu nhạt nhẽo của ông.
Nhưng, tám phút sau khi ông diễn thuyết,
một điều chưa từng có đã xảy ra. Từ phía cuối đám đông có những tiếng ù à, huýt
sáo, rồi tiếng hô trầm trầm, cất lên chuỗi âm thanh TI-MI-SOA-RA chầm chậm, rền
rền. Riếng hô ban đầu nhỏ, nhưng càng lúc càng vang to, càng dứt khoát.
Ceausescu chợt hụt hẫng, lặng đi trong
chốc lát. Rồi ông gắng gượng đọc tiếp bài diễn văn soạn sẵn về “những phần tử
phát-xít kích động âm mưu phá hoại chủ nghĩa xã hội”.
Nhưng, tiếng hô vang vẫn tiếp tục, giờ đây
lại đệm thêm nhiều tiếng huýt sáo. Truyền hình Rumani, hôm đó được lệnh truyền
hình trực tiếp cuộc mít-tinh, vẫn tiếp tục phát hình.
Nhà đại lãnh tụ bỗng im bặt, đông cứng
lại, miệng mở ra, trễ xuống.
Đả đảo và lương hưu
Đó là giây phút yếu đuối chết người của
nhà độc tài, và đám đông nắm bắt được điều đó. Quần chúng bắt đầu la to
“Ceausescu! Dân là chủ!” và “Đả đảo kẻ giết người!”
Trong cơn bối rối, ông đưa tay phải lên.
Nhưng hành vi này lại làm quần chúng sôi lên. Elena nói to với ông, không để
tiếng lọt vào micro: “Nói đi! Hứa hẹn gì đó đi!”
Ceausescu nhìn luống cuống, ông lúng ta
lúng túng khi loan báo sẽ tăng lương hưu và trợ cấp gia đình lên 2.000 lei (khoảng
2 đô-la Mỹ mỗi tháng). Nhưng chỉ vậy rồi thôi, ông cạn lời, không nói thêm được
gì nữa.
Tiếng la ó huýt sao càng lúc càng to. Giám
đốc Đài Truyền hình tự ý ra quyết định ngưng phát sóng. Màn hình TV trống trơn,
chỉ còn mỗi chữ “Truyền hình trực tiếp”. Tay hộ vệ lực lưỡng của Ceausescu,
Tướng Marin Neagoe, vội vã đưa lãnh tụ rời khỏi ban-công.
Nhiều người sau này cho rằng mình là người
khởi xướng những tiếng hô phản đối nhà độc tài trong cuộc mít-tinh này. Vài năm
đầu, ai cũng nghĩ người khởi xướng là sinh viên Nica Leon. Nhưng sau đó thì có
nhiều hoài nghi về những gì Nica tự nhận. Một người đáng tin hơn, đứng ở hàng
đầu đoàn mít-tinh, là tài xế taxi Adrian Donea. Anh kể: “Chúng tôi đều thấy ông
ta thực sự sợ hãi. Lúc đó chúng tôi mới thấy mình có sức mạnh, mình là một lực
lượng.” Còn người đầu tiên cất lên tiếng hô “Timisoara” là những công nhân đến
từ nhà máy điện Turbomecanica, ở ngoại ô Bucharest. [6]
Náo loạn đường phố
Hầu hết các cuộc cách mạng của đám đông
thường hỗn độn. Đám đông tại Quảng trường Palace đã làm nhà độc tài bị chấn
thương trầm trọng, dù không bắn phát đạn nào.
Nhưng rồi, đám đông lại không biết phải
làm gì sau đó.
Nếu lúc đó mật vụ Securitate dùng vũ lực
tấn công và buộc những người chống đối rời khỏi đường phố Bucharest thì diễn
biến Cách mạng Rumani có thể đã rẽ qua một hướng hoàn toàn khác. Nhưng họ đã
không đàn áp.
Ngay sau đó, hàng ngũ những người biểu
tình được bổ sung hàng ngàn người từ nhà túa ra, họ vừa xem truyền hình trực
tiếp, thấy Ceausescu trên TV từ một nhà độc tài toàn năng bỗng hóa thành một
lão già yếu đuối. Người khác thì nghe kể lại và cũng túa ra đường xem thực hư
thế nào, xem có thực Ceausescu mất mặt hay không?
Chiều hôm đó, xung đột đã diễn ra tại ba
điểm chính ngay trung tâm Bucharest: Tại Quảng trường Đại học, nơi có Khách sạn
InterContinental, từ nơi này, các phóng viên quốc tế không phải đi đâu xa để
thấy những hỗn loạn đang diễn ra; hai điểm kia là Quảng trường Palace và Đài
Truyền hình Rumani ở phía bắc thành phố.
Trong vài giờ đồng hồ, các lực lượng an
ninh án binh bất động. Họ để mặc người biểu tình náo loạn.
Ông Pavel Campeanu – người cộng sản lão
thành từng ở chung nhà tù với Ceausescu, nhưng đã không nhìn mặt nhà độc tài
mấy chục năm qua – nhận định rằng: “Ngay lúc đó, Ceausescu vẫn còn có thể chọn giải
pháp đối thoại với sinh viên, với những người bất đồng, và với những người cộng
sản cải cách. Nhưng … để làm vậy, ông phải đổi hẳn cái nhìn thâm căn cố đế của
mình. Đó là điều ông không làm được.” [7]
Gạch đá chọi súng
Thay vì đối thoại, Ceausescu chọn giải
pháp đàn áp và dùng chiến thuật đã áp dụng ở Timisoara vài ngày trước đó. Từ 6
giờ tối, nhân viên mật vụ Secirutate và các đơn vị công an đã xả súng bắn vào
người biểu tình, khi vũ khí tự vệ duy nhất của họ là bom chai tự chế, gạch đá,
và lá chắn là những chiếc xe hơi lật ngang trên đại lộ thành phố.
Một người tham gia cách mạng cho biết:
“Khắp nơi, chỗ nào cũng náo loạn. Nhưng chúng tôi quyết tâm trụ lại trên đường
phố để phản kháng, ít nhất là trong đêm đó, rồi xem chuyện gì sẽ xảy ra.”
Không có bộ đội chính quy nào dự phần vào
cuộc đàn áp. Họ ở lại trại. Vài người được phái đến nhưng hầu hết đều là tân
binh, họ cũng hoang mang, không biết phải nã súng vào ai.
Sai lầm thứ hai: Cố bám
Bên trong trụ sở Đảng Cộng sản tại Quảng
trường Palace, Ceausescu phạm sai lầm lớn thứ hai.
Vốn là người rất lo lắng cho an ninh bản
thân, ông đã mướn nguyên một đội cận vệ với 80 mật vụ được đào tạo kỹ thuật
cao, được đãi ngộ và trả lương hậu hĩnh để trung thành tuyệt đối. Không những
thế, dưới đất trụ sở Đảng là một hệ thống đường hầm bí mật nối kết với những
dinh thự khác của ông tại Bucharest.
Với điều kiện như vậy, Ceausescu có thể dễ
dàng thoát khỏi thành phố, đến nơi khác để tập hợp những kẻ trung thành và xoay
chuyển tình thế. Nhưng, ông đã không dùng biện pháp này. Cũng không ai hiểu vì
sao.
Suốt buổi chiều và đêm hôm đó, Ceausescu
co cụm trong trụ sở cùng các cận vệ và quan chức thân cận. Một lần, ông nói với
họ rằng: “Tôi sẽ ở lại chiến đấu… Tôi sẽ không bỏ chạy dưới áp lực, và vợ tôi
cũng đồng quan điểm.”
Chẳng ai buồn thuyết phục ông làm khác đi.
Thậm chí một số người đã đổi chiều với toan tính riêng để tự cứu. Những người
khác thì tiếp tục im lặng vì sợ hãi, như xưa nay vẫn vậy. [8]
Đêm không ngủ
Đêm đó, quần chúng trụ lại trên đường phố.
Thỉnh thoảng cũng có những cuộc đụng độ đây đó khiến khoảng 35 người chết,
nhưng mật vụ Securitate và công an chống bạo động đã biến mất trước khi mặt
trời lên.
Một đám rất đông người, nhưng rất ôn hòa,
đã chiếm đóng Quảng trường Palace. Alex Serban nhớ lại: “Chúng tôi nghĩ có gì
đó sẽ xảy ra. Nhưng chẳng biết đó sẽ là gì.”
Đài Truyền hình Rumani lại tiếp tục truyền
hình trực tiếp các cuộc biểu tình. Không ai ra lệnh cho họ ngưng ghi hình,
nhưng có thể thấy là để các nhà quay phim tiếp tục giữ máy ghi hình, họ phải có
lòng dũng cảm.[9]
Sai lầm thứ ba: Đổ tội
Lúc 9 giờ sáng, thứ Sáu 22 tháng 12, bên
trong trụ sở Đảng, nhà độc tài Ceausescu đã đưa ra một quyết định khiến quân
đội xoay chiều, chống lại ông, làm ông tiêu tan mọi hy vọng.
Ceausescu cho rằng phải có kẻ chịu trách
nhiệm về những bạo loạn trong thành phố, nên ông chĩa mũi dùi vào Bộ trưởng
Quốc phòng, Tướng Vasile Milea. Ông nói Milea mắc tội ‘phản quốc’ vì đã không
ra lệnh cho binh lính bắn vào người biểu tình, và quyết định sa thải Milea.
Những gì xảy ra cho Milea ngay sau đó đến
nay vẫn chưa có gì chắc chắn. Theo ý kiến của gia đình Milea, của bạn bè và một
số thuộc cấp thì ngay sau 10 giờ sáng, theo lệnh của Ceausescu, một nhóm mật vụ
đã áp giải Milea lên tầng trên, vào phòng làm việc của ông, và sau đó bắn ông
chết.
Một diễn giải khác, được các nhóm sĩ quan
khác đưa ra, cho rằng Milea được đưa vào phòng làm việc của mình, và ông đã tự
sát ở đó.
Thông báo chính thức phát đi lúc 11 giờ
thì nói: “Tướng Milea, tên phản quốc, đã tự sát”.
Dù cách nào đi nữa thì tin này đã có một
ảnh hưởng vô cùng sâu sắc. Ngay khi tin được loan ra, một loạt những tiếng la ó
phản đối đã vang lên dữ dội quanh Quảng trường Palace.
Ai cũng rõ, tướng bụng phệ 62 tuổi Milea
suốt bao nhiêu năm qua là một trong những kẻ nham hiểm nhất trong hàng ngũ
những tên nịnh hót bao quanh Ceausescu. Ông được một số sĩ quan cao cấp nể
trọng, nhưng các sĩ quan cấp dưới thì chẳng xem ông ra gì. Tức khắc, ông được
biến trở thành vị tử đạo của cuộc cách mạng đang diễn ra.
Quân về với dân
Tư lệnh của cả ba binh chủng quân đội đều
đồng loạt từ bỏ Ceausescu và xem ông như kẻ không còn mảy may chính nghĩa. Binh
sĩ của họ cũng lập tức đứng về hàng ngũ những người đang nổi dậy.
Binh lính tháo băng đạn ra khỏi nòng súng
và huơ lên cao cho dân thấy. Một số xe tăng sáng hôm đó được lệnh án ngữ các
đại lộ trung tâm thành phố, giờ đây nắp xe tăng mở tung và lính binh chủng tăng
cũng đứng lên vẫy chào quần chúng xung quanh. Một tiếng hô nữa lại vang dội
trên Quảng trường Palace và lan ra toàn thành phố: “Quân đội – đã về với nhân
dân.” [10]
Khoảng 11 giờ 30 sáng, một chiếc trực
thăng trắng đã đáp xuống sân thượng Trụ sở Đảng, trong tiếng la ó của quần
chúng bên dưới.
Ceausescu cố gắng nói chuyện với dân chúng
lần nữa nhưng ông đã hoàn toàn thất bại. Ông bước ra ban-công tầng một, nơi ông
đã đọc diễn văn hôm trước. Nhưng lần này thì quần chúng lấy gạch đá và những gì
có thể nhặt được ném ông.
Cận vệ kéo ông và bà vợ Elena rời khỏi
ban-công đi về phía thang máy.
Dân vào nhà, Chủ tịch lên mái
Một nhóm người biểu tình lúc đó đã phá được
cổng thép lớn dẫn vào tòa nhà. Với số đông, họ áp đảo và đoạt súng của lính
gác. Họ chạy ùa lên thang, nơi cận vệ Ceausescu chống cự. Nhưng sau khi chống
cự quyết liệt được vài phút, những cận vệ này cũng đầu hàng.
Đám đông tiếp tục tràn vào, băng qua phòng
làm việc của Ceausescu và xuất hiện trên ban-công, nơi họ được hàng ngàn người
đứng dưới quảng trường hoan hô, cổ vũ.
Không ai trong số người nổi dậy này biết
rằng lúc đó, họ chỉ đứng cách nhà độc tài bị họ ghê tởm có vài mét mà thôi. Lúc
này, ông đang bị kẹt trong thang máy và thoát được chỉ nhờ may mắn.
Biệt đội mật vụ bảo vệ ông đã quyết định
không đi xuống tầng hầm, nơi những người còn sót lại cùng ông có thể dùng hệ
thống đường ngầm bí mật để thoát hiểm. Họ quyết định đi lên sân thượng. Nhưng
rủi thay, điện bị mất khi các cuộc đụng độ xảy ra, thang máy kẹt cứng trước khi
đến được tầng cao nhất.
Sau vài phút loay hoay vất vả, các cận vệ
cậy bung được cánh cửa thang máy và đưa lãnh tụ và vợ, lúc này đang thở gấp,
đứt đoạn và hốt hoảng, leo lên sân thượng.
Họ được hai người tin cậy nhất tháp tùng:
Thủ tướng Emil Bobu, và Phó Thủ tướng Manea Manescu, một trong những anh em rể
của Ceausescu.
Trực thăng nóc nhà
Cánh quạt trực thăng Ecureuil, do Pháp chế
tạo, lúc đó đang quay phần phật. Họ phải quyết định nhanh.
Phi công trực thăng, Thiếu tá Vasile
Malutan, 46 tuổi, cũng có chiếc bụng phệ, tiếp đón họ. Ông là phi công riêng
của Ceausescu trong tám năm qua, nhưng lần này ông lại không hề muốn tham gia
vào chuyến di tản bất đắc dĩ.
Ông kể: “Tôi được lệnh bay đến sân thượng
tòa nhà và ở đó chờ. Ban đầu, thực ra là có bốn chiếc trực thăng, ba chiếc để
chở thành viên chính phủ. Nhưng nhiệm vụ của ba trực thăng kia đã bị hủy bỏ.
Bản thân tôi cũng nghĩ tới việc bay khỏi nơi này… mà không đón bất cứ ai. Nhưng
tôi thấy một số tay mật vụ chuyên bắn tỉa trên các mái nhà gần đó. Tôi sợ nếu
họ thấy tôi bay đi mà không đón ai thì họ sẽ bắn hạ tôi ngay. Tôi gọi điện về
căn cứ hỏi: ‘Tôi có cần ở lại không?’ Họ trả lời: ‘Có, cứ ở lại chờ!’” Lúc đó
Malutan biết rõ những gì đang xảy ra dưới kia, vì căn cứ liên tục kể cho ông
nghe những gì dân Rumani đang thấy trên TV.
Khi phát hiện số người chuẩn bị lên máy
bay quá đông, Malutan thốt lên: “Đông quá, không chở hết!” Nhưng ngay lúc đó,
một số người biểu tình đã leo lên được mái nhà và có thể ào lên trực thăng
trong giây lát. Thế là đám người tháo chạy mặc kệ lo ngại của phi công, trèo
lên trực thăng.
Khi cất cánh, chiếc trực thăng đã phải ì
ạch, may mắn lắm mới rời khỏi nóc nhà. Phi công kể: “Nếu đậu trên mặt đất, tôi
không nghĩ mình có thể bay lên.”
Lúc đó là 12 giờ trưa. Trong trực thăng có
tổng cộng chín người, gồm cả ba người tổ bay. Quá chật đến nỗi một người trong
tổ bay phải ngồi trên đùi một cận vệ.
Elena khóc như mưa. Ceausescu hoàn toàn
suy sụp.
Sau vài phút bay, phi công Malutan quay
hỏi Ceausescu: “Đi đâu?” Vị lãnh tụ bối rối. Ông và Elena tranh cãi một lát rồi
cuối cùng Ceausescu nói: “Đi Snagov”, một điểm cách Bucharest 60 km về phía tây
bắc, nơi ông có một dinh thự ven hồ. [11]
Ồ-lê, Ô-lế, Ô-lề
Niềm vui vỡ oà tại Quảng trường Palace khi
quần chúng nhìn thấy chiếc trực thăng của Chủ tịch hối hả rời thành phố.
Khắp nơi, đâu cũng thấy lá cờ Rumani ba
màu đỏ, xanh dương, vàng với một lỗ tròn chính giữa – huy hiệu búa liềm giữa cờ
đã bị đục bỏ còn lại một lỗ tròn vo.
Quần chúng cất tiếng hát, hầu hết hát theo
giai điệu bài hát bóng đá nổi tiếng được cất lên trong bất cứ trận bóng nào. Họ
hát rằng:
Ole, Ole, Ole, Ole
Ceausescu unde é?
Ole, Ole, Ole, Ole
Ceausescu nu mai é!
(Ồ-lê, Ồ-lê, Ồ-lế, Ô-lề
Ceausescu đâu rồi?
Ồ-lê, Ồ-lê, Ồ-lế, Ô-lề
Ceausescu hết thời!)
Hàng trăm người tràn ngập trụ sở Đảng. Khi
ùa vào tòa nhà, họ tin rằng họ là những người khởi nghĩa và chính họ đã lật đổ
nhà độc tài. Nhưng đó là một đoàn người hỗn độn, ngẫu nhiên hình thành vì có
mặt vào đúng nơi, đúng lúc. Trong số, có công nhân xí nghiệp, tài xế taxi, thư
ký văn phòng, giáo viên… Một trong những người đầu tiên lọt vào sảnh trung tâm
tòa nhà là một cô phục vụ quày rượu tại khách sạn du lịch InterContinental gần
đó.
Trong văn phòng khổng lồ, nơi Ceausescu từng
làm việc, họ thảo luận hàng giờ đồng hồ nhưng hoàn toàn không có tổ chức. Không
ai trong họ có kinh nghiệm làm việc trong guồng máy chính quyền, hoặc thuộc phe
đối lập. Ai cũng có ý kiến, nhưng không ai có quyền lực. Giữa tình thế hỗn độn
này, quyền lực lại nằm ở chỗ khác.
Truyền hình giữ một vai trò then chốt
trong Cách mạng Rumani, nhưng không phải các đài phát thanh hay truyền hình
quốc tế đã tạo nên bước chuyển. Vào ngày hỗn loạn đầu tiên, sau khi Ceausescu
bỏ chạy, các studio ghi hình của Đài Truyền hình Rumani đã bỗng nhiên trở thành
trụ sở của chính quyền cách mạng.
Gelu Voican-Voiculescu, một trong những
lãnh đạo đầu tiên thời kỳ hậu-Ceausescu, cho biết: “Thành công của chúng tôi là
thành công trong việc sử dụng sức mạnh truyền hình.” [12]
Lên Đài
Từ sáng ngày 22 tháng 12, bất cứ ai ở
Bucharest có chút ảnh hưởng, hoặc nghĩ mình có chút ảnh hưởng, đều ghé đến trụ
sở của Đài Truyền hình Rumani, một tòa nhà bằng bê-tông xấu xí nằm trên một đại
lộ trung tâm thành phố.
Ion Iliescu, được biết tới trong hàng ngũ
Đảng Cộng sản như một đối thủ cẩn trọng của Ceausescu, kể lại rằng khoảng giữa
sáng hôm đó, anh mật vụ Securitate vẫn lẽo đẽo theo dõi ông trong bao nhiêu năm
nay tự nhiên biến mất. Thế là ông đi thẳng đến Đài Truyền hình.
Tướng Victor Stanculescu, mới được phong
chức Bộ trưởng Quốc phòng sáng hôm đó, thay cho Tướng Milea đã chết, cũng là
người khuyên Ceausescu thoát thân bằng trực thăng, cũng đến Đài Truyền hình,
cùng một số sĩ quan cao cấp khác.
Nhà thơ phản kháng Mircea Dinescu cũng
thế. Ông bị quản thúc tại gia ở Bucharest suốt sáu tháng trước vì dám trả lời
phỏng vấn của tờ báo Pháp Libération. Ông cũng đi thẳng đến Đài Truyền hình.
Đến Đài Truyền hình vô tình đã trở thành một việc làm tiêu biểu của Cách mạng
Rumani.
Ông kể lại: “Sáng thứ Sáu 22 tháng 12, một
người hàng xóm gọi điện báo cho tôi rằng mấy anh mật vụ Securitate có vũ trang
đứng gác trước cửa nhà tôi đã đi rồi, không còn nữa. Thế là tôi đi ra ngoài,
đảo một vòng xem sao. Đúng vậy, họ đi rồi! Thế là tôi lang thang vào thành phố.
Rồi một đám đông người biểu tình ùa đến với tôi, họ nhấc bổng tôi lên. Họ đặt
tôi đứng trên một chiếc xe bọc sắt và loan báo với binh lính chung quanh rằng
‘Đây là Dinescu! Hãy đưa ông ấy đến Đài Truyền hình!’ Mọi sự diễn ra như trong
một cuốn phim dở về cách mạng.”
Diễn viên Nhà hát Quốc gia, Ion Caramitru,
một trong những nghệ sĩ được ưa chuộng nhất trong nước, cũng được chở đến Đài
Truyền hình trên nóc một chiếc xe tăng.
‘Có biết gì đâu’
Một giờ đồng hồ sau khi Ceausescu tẩu
thoát, giữa những hỗn độn, không biết phải làm gì, ban điều hành Đài Truyền
hình đã cho ngưng phát sóng. Nhưng khoảng 1 giờ chiều, truyền hình trực tiếp
lại được tiếp tục và những người đầu tiên xuất hiện trên TV là nhà thơ và diễn
viên kể trên. Họ mỉm cười thật rạng rỡ và vui vẻ. Nhà thơ Dinescu công bố: “Nhà
độc tài đã bỏ chạy.” Đến cuối ngày thì nhà thơ này sẽ trở thành một bộ trưởng
trong chính phủ mới.
Với hàng triệu người Rumani sống bên ngoài
thủ đô Bucharest thì đó là bản tin đầu tiên họ được nghe về cuộc cách mạng ở
Bucharest. Một trong số là Silviu Brucan, một trí thức phản kháng, kẻ đối đầu
với Ceausescu [lúc đó bị giam lỏng ở ngoại ô Bucharest] nghe xong bản tin, ông
cũng đến Đài Truyền hình.
Diễn viên Caramitru tâm sự: “Cảm giác giải
thoát và phấn khích sau ngần ấy năm ngộp thở quả thực là hết sức say mê! Nhưng
chúng tôi có biết gì đâu! Làm sao chúng tôi thành lập được chính phủ bây giờ?
Tôi chỉ là diễn viên mà thôi. Tôi hoàn toàn không có một khái niệm mình sẽ là
Tổng thống hay gì khác.” [13]
Nhưng trong số vẫn có những người nắm được
bản chất của quyền lực. Ion Iliescu và những người theo phe ông thấy ngay cơ
hội kiểm soát cuộc cách mạng, và họ đã lập tức nắm lấy.
Mới như cũ
Khi Ion Iliescu đến Đài Truyền hình thì
mọi sự đang hỗn loạn. Ông kể lại: “Ai cũng muốn nói, cũng cho thấy thiện chí.
Nhưng tôi cảm thấy rằng phải tái lập trật tự, vì thiện chí và cảm xúc thuần túy
có thể dẫn đến tình trạng vô chính phủ.”
Ông và một vài quan chức cộng sản bị
Ceausescu đối xử tệ không thăng chức trước đó, cùng một số đông các tướng lĩnh
và một vài trí thức phản kháng đã thành lập chính quyền từ những mảnh đổ nát
còn sót lại của nền độc tài Ceausescu.
Cũng vì vậy, một giả thuyết được lan
truyền rộng rãi rằng: có một âm mưu tiếm quyền được tính toán kỹ lưỡng. Giả
thuyết này được người dân Rumani và các nơi khác tin là thật.
Sự xuất hiện của quá nhiều người cộng sản
cũ, chưa hề thay da đổi thịt, trong chính quyền mới, và sự khó khăn của quá
trình dân chủ hóa sau đó càng làm cho giả thuyết vừa kể trên nghe đáng tin hơn.
Thực ra, không có chứng cớ hay tài liệu gì
khẳng định giả thuyết kia là đúng. Giả thuyết cũng tự mâu thuẫn, một mặt công
nhận tình hình hỗn loạn không thể dự đoán khi quần chúng nổi dậy và nhà độc tài
bỏ chạy, một mặt lại nói tới âm mưu được tính toán cẩn thận hàng tháng trước.
Rõ ràng mặt này phủ nhận mặt kia, khiến kết luận về một âm mưu lật đổ có từ
trước trở nên khó tin.
Không thể và có thể
Nhưng vẫn có nhân vật, như Tướng Nicolae
Militaru, người trở thành Bộ trưởng Quốc phòng trong chính quyền mới, khẳng
định là đã có một kế hoạch từ trước.
Ông nói kế hoạch lật đổ Ceausescu dự tính
sẽ diễn ra vào tháng 2 năm 1990. Ceausescu sẽ bị bắt giam khi đang ở ngoài
Bucharest và sẽ bị vô hiệu hóa bằng súng bắn thuốc mê, lúc đó quân đội và lực
lượng cách mạng nòng cốt sẽ tuyên bố đảo chính. Tuy nhiên, súng bắn thuốc mê sẽ
chỉ được chuyển đến vào giữa tháng 1, 1990, vì thế, cuộc cách mạng vừa rồi đã
đi trước cuộc đảo chính dự định. Chính phủ mới dự định sẽ được đặt tên là Mặt
trận Cứu nguy Tổ quốc và Ion Iliescu sẽ là người đứng đầu.
Tuy nhiên, Ion Iliescu và các thành viên
hàng đầu của chính quyền hậu-Ceausescu đã bác bỏ ý kiến về âm mưu kể trên.
Iliescu nói: “Nhiều người đã bàn về việc cần làm trong tương lai, về cách để
thoát khỏi thảm trạng hiện nay. Tôi cũng có nói chuyện với giới quân sự. Nhưng
liệu họ có dám hành động để loại bỏ chế độ Ceausescu không? Có kế hoạch, cũng
phải có điều kiện thuận tiện cho kế hoạch thành công. Chúng tôi bàn bạc xem có
thể làm gì, nhưng… mọi sự đã rõ – từ những người ở trong quân đội hay các tập
thể khác – rằng không thể làm được bất cứ điều gì!” [14]
Khi Iliescu nói chuyện trên TV chiều thứ
Sáu 22 tháng 12, ông tỏ ra là một nhân vật có uy quyền, ông hứa sẽ đưa kẻ bấy
lâu đầy đọa người dân Rumani ra ‘xét xử trước công chúng.’ Ông cũng nói nhiệm
vụ trước mắt là tái lập trật tự, vì vào lúc đó, chưa ai biết chắc liệu
Ceausescu có phản pháo hay không. Rồi ông kêu gọi ‘mọi người dân có trách
nhiệm’ đứng ra thành lập các Ủy ban Cứu nguy Tổ quốc.
Đến 6 giờ tối cùng ngày, quân đội xem như
đã hoàn thành việc đưa Iliescu lên làm người đứng đầu chính quyền mới, một
chính quyền còn chao đảo, yếu ớt, ra đời trong bất định và hỗn độn, nhưng có
một nhiệm vụ cấp bách bậc nhấc: Dập tắt nguy cơ một cuộc nội chiến.
Khủng bố di động
Súng đã nổ lúc 7 giờ tối. Các nhóm nhỏ sĩ
quan mật vụ Securitate trung thành với Ceausescu bắt đầu nổ súng bừa bãi vào
đám đông trên đường phố đang ăn mừng cách mạng. Các cuộc nổ súng đã diễn ra
nghiêm trọng trong một ngày hai đêm, rồi thưa thớt hơn một ngày sau đó.
Thật khó xác định ai bắn vào ai và vì sao.
Hầu hết các vụ bạo động diễn ra gần như vô cớ và tùy tiện. Chẳng hạn như vụ bắn
phá Thư viện Quốc gia, với kiến trúc tân-cổ-điển rất đẹp, trong lúc Thư viện
không có một ai. Rút cuộc, chỉ có hàng trăm pho sách quý hiếm bị tiêu hủy.
Mật vụ Securitate hoạt động chiếu theo
công lệnh có mã số 2600, vốn quy định cách chiến đấu trong tình huống có ngoại
xâm hoặc có nổi dậy nghiêm trọng. Không rõ ai đã kích hoạt lệnh này, vì những
người cao cấp nhất của Securitate, gồm cả Tướng Vlad, đều đã bỏ qua hàng ngũ
cách mạng. Chiến thuật được dùng không nhắm mục tiêu quân sự, mà được thiết kế
để khủng bố, làm dân chúng sợ bao nhiêu tốt bấy nhiêu.
Trước tình thế này, quân đội cũng không
biết đáp trả ra sao. Phần lớn binh lính vừa nhập ngũ, chưa được huấn luyện kỹ,
cũng chưa từng bắn phát súng sát thương nào. Phân biệt đâu là bạn đâu là thù
thật khó, nhất là khi có hàng ngàn thường dân được binh lính giao vũ khí lấy từ
các trại lính.
Những mật vụ “khủng bố” lại hay mặc thường
phục hoặc ngụy trang thành lính. Họ chia thành từng toán nhỏ, đi trong các
đường ngầm và cống rãnh để di chuyển quanh Bucharest, sau đó chui lên, tấn công
các đơn vị quân đội hay mục tiêu dân sự rồi đột ngột lặn mất.
Tấn công Đài Truyền hình
9 giờ tối, thứ Sáu 22 tháng 12, họ tấn
công Đài Truyền hình, nhưng dường như không để chiếm đóng. Lúc này, Đài Truyền
hình đã được nhiều xe tăng bao quanh để bảo vệ. Lực lượng bảo vệ cũng là tân
binh, chỉ được huấn luyện trong vòng chưa đầy hai tháng và lại mặc áo giáp hạng
nặng, phù hợp với chiến trường lớn hơn là để chống du kích chiến trên đường
phố. Cuộc đọ súng nổ ra trong khoảng một tiếng. Có 62 người chết, phần lớn là
thường dân mắc kẹt giữa hai làn đạn. Đài Truyền hình còn bị tấn công vài lần
nữa trong mấy ngày kế tiếp. Tuy vậy, tin đồn lại lan ra rằng hàng ngàn người đã
chết và Bucharest đã tắm máu, giao tranh diễn ra dữ dội.
Trên toàn cõi Rumani, số người chết chính
xác là 1.104 người, trong số có 493 chết tại Bucharest và một phần ba là những
tay mật vụ “khủng bố”. Có 3.352 người bị thương, 2.000 trong số là ở Bucharest.
Sự kiện riêng rẽ tệ hại nhất là một vụ quân mình bắn quân ta. Sáng sớm ngày thứ
Bảy 23 tháng 12, binh lính canh gác phi trường Otopeni của Bucharest đã vô tình
nổ súng vào xe chở lực lượng tiếp viện đến bổ sung quân số cho họ.
Theo lời kể của Valentin Gabrielescu, chủ
tịch cuộc điều tra của Thượng viện về các vụ giao tranh trong thời gian cách
mạng, thì phần lớn người chết là “thường dân vô tội, bị kẹt giữa làn đạn của
một bên là lính mới đang hoảng loạn, và một bên là thường dân nã súng vào bọn
khủng bố. Cùng với quân đội và công an, hàng ngàn thường dân cũng được vũ
trang, họ lại bị áp lực vì tin đồn thất thiệt và những mối nguy tưởng tượng…
người này cứ thế bắn vào người kia. Thật hỗn loạn.” [15]
Cuộc tẩu thoát bi hài
Cuộc tẩu thoát của Ceausescu phải nói là
vừa bi vừa hài. Xế chiều hôm đó thì cặp vợ chồng sẽ bị bỏ rơi, không nơi nương
tựa và bị bắt. Nhưng trước hết, hãy trở lại với cuộc tháo chạy bằng trực thăng
vào ngày thứ Sáu 22 tháng 12.
Sau khi thoát nạn trong gang tấc khi bay
khỏi nóc nhà trụ sở Đảng, họ tiếp tục bay trong 20 phút đến Snagov, nơi hai ông
bà có căn dinh thự 42 phòng, nhưng cũng không ở đây lâu. Ceausescu gọi một loạt
cuộc điện thoại nói chuyện với các bí thư tỉnh ủy xem còn nơi nào sẵn sàng cho
ông đến lánh nạn không. Hai ông bà không tính đến chuyện trốn ra nước ngoài.
Ceausescu cau mày khi được báo cáo cách mạng đã lan ra khắp nơi.
Họ lên căn phòng trên tầng một, lục tung
tủ rả, đổ mọi thứ từ ngăn kéo ra, lật ngược nệm giường, rồi dồn mọi thứ vào
những túi màu xanh, kể cả hai ổ bánh mì. Sau 15 phút, khoảng 1 giờ 20 chiều, họ
vội vã chạy trở lại trực thăng đang chờ. Họ cho hai hành khách bất đắc dĩ là
Thủ tướng Bobu và Phó Thủ tướng Manescu rời đoàn để đi bằng xe, tự lo cho bản
thân. Trước khi đi, Manescu [em vợ Ceausescu] đã quỳ xuống, hôn tay Chủ tịch.
Bi hài trên không
Giờ thì vợ chồng Ceausescu chỉ còn có hai
người cận vệ đi theo, Trung úy Florian Rat và Marian Rusu. Viên phi công thì
nãy giờ nóng lòng muốn bỏ mặc Chủ tịch và bầu đoàn của ông, nhưng hai cận vệ cứ
chĩa súng vào anh, bảo anh phải làm những gì Chủ tịch yêu cầu.
Phi công Malutan kể: “Khi đã vào chỗ trên
trực thăng, Ceausescu hỏi tôi ‘Anh ở phe nào? Ta đi đâu đây?’ Tôi đáp: ‘Ông bảo
đi đâu thì đi đó!’ Chúng tôi cất cánh lúc 1 giờ 30 chiều. Hai cận vệ rất căng
thẳng. Họ cứ chĩa súng ngắn tự động vào tôi. Trong khi đó thì qua tai nghe, tôi
nghe tiếng chỉ huy của mình nói rằng ‘Vasile, nhớ nghe radio. Cách mạng đang
diễn ra!’ Ngay sau đó, Ceausescu ra lệnh cho tôi cắt đứt liên lạc radio với căn
cứ. Tôi rất muốn thuyết phục ông ta cho tôi hạ cánh… nhưng tôi có một mình, lại
bị cắt đứt liên lạc với chung quanh.” [16]
Phi công được lệnh bay đi Pitesti ở tây
nam Rumani. Anh cố tình bay lên cao “để ra-đa phát hiện ra chúng tôi”. Nhưng
một trong hai cận vệ đoán được ý đồ của anh nên hỏi: “Vasile! Anh làm quái gì
thế?” Phi công quay qua nói với Ceausescu: “Chúng ta bị ra-đa phát hiện rồi!”
Vợ chồng Ceausescu rất hốt hoảng. Ceausescu la to: “Bay xuống! Hạ cánh gần
đường lộ!”
Phi công cho trực thăng hạ cánh trên một
cánh đồng cách Titu 4 km, ngay bên ngoài làng Salcuta. Lúc đó là 1 giờ 45
chiều.
Bi hài trên cạn
Cận vệ Marian Rusu ngoắc hai chiếc xe hơi
đi ngang. Vợ chồng Ceausescu và cận vệ Florian Rat lên một xe. Còn Rusu, cận vệ
riêng của Elena trong nhiều năm, lên chiếc xe còn lại. Rushu hứa sẽ bám theo họ
ngay phía sau. Nhưng, Rusu đã bỏ rơi họ ngay sau đó.
Chiếc xe vợ chồng Ceausescu ngồi là chiếc
Dacia màu đỏ do Bác sĩ Nicolae Deca lái. Ông bác sĩ lập tức nhận ra ai đang
ngồi trong xe mình, và ông tìm cách tránh xa các vị khách bất đắc dĩ này càng
sớm càng tốt. Ông nói xe hết xăng. Dĩ nhiên là nói dối, nhưng lại nghe rất có
lý trong tình hình khan hiếm ở Rumani lúc bấy giờ.
Cận vệ Rat lại bắt một tài xế khác chở, đó
là Nicolae Petrisor, 25 tuổi, khi anh đang ở trước cửa nhà mình. Ceausescu bảo
anh lái xe đến Targoviste, nơi có một nhà máy kiểu mẫu – xây chỉ đề làm màu,
lấy tiếng – mà ông đã từng ghé thăm vài lần cùng quan khách nước ngoài. Người ở
đó là những công nhân được đặc biệt ưu đãi, là những người cộng sản trung
thành, chắc chắn họ sẽ đón tiếp ông bà, Ceausescu nói với Elena như thế, nhưng
bà vẫn tỏ vẻ nghi ngại.
Khi họ đến Targoviste, thì oái oăm thay,
thị trấn này cũng đang tưng bừng ăn mừng tin cách mạng nổ ra.
Họ bỏ cận vệ Rat bên ngoài thị trấn. Sợ bị
nhận diện, hai vợ chồng cứ phải cúi đầu, giấu mặt. Petriso được lệnh lái xe đến
một đồn điền mà hai ông bà đã thăm viếng nhiều lần. Giám đốc đồn điền, Victor
Seinescu, cho họ vào.
Nhưng đến khoảng 2 giờ 45 chiều, Seinescu
lại gọi dân quân địa phương và báo cho họ biết lai lịch của hai vị khách. Vợ
chồng Ceausescu được hai dân quân mặc đồng phục dẫn đi. Nhưng phải đến ba giờ
sau đó, họ mới được giao nộp cho quân đội, dù trại lính chỉ cách đó 450 mét.
Cũng như rất nhiều những sĩ quan cao cấp
chiều hôm đó, Seinescu phải quyết định mình theo phe nào. Cuối cùng thì ông
quyết định giao vợ chồng Ceausescu cho quân đội. Khoảng gần 6 giờ tối, họ được
đưa tới trại lính tại Targoviste, nơi đóng quân của một đơn vị pháo phòng
không.
Chỗ ở cuối cùng
Thật khó đưa hai người đến trại lính mà
không bị ai phát hiện. Vì vậy, vợ chồng Ceausescu được đưa lên một xe bọc sắt
để tránh ánh mắt của công chúng, và xe phải đi đường vòng tới trại lính. Chuyến
đi mất khoảng năm phút.
Đến nơi, ông bà được đưa đến nơi trú ngụ
cuối cùng. Một văn phòng được biến thành hai khu riêng, cách nhau một dãy bàn.
Hai chiếc giường lính đặt trong góc phòng, có chăn nhưng không có khăn trải.
Một lò sưởi lớn bằng gốm nằm ở góc phòng còn lại, cạnh đó là bồn rửa có vòi
nước lạnh.
Khu vực tầng trệt này của trại lính được
cách ly với mọi người, chỉ trừ một vài sĩ quan và hạ sĩ quan được chọn lọc đặc
biệt. Thiếu tá Ion Secu là người có mặt với hai vợ chồng trong hai ngày rưỡi
cuối cùng sắp tới của họ.
Thoạt đầu, Secu cho biết: “Ceausescu cư xử
như ông vẫn đang là Tổng Tư lệnh tối cao. Câu đầu tiên ông nói là ‘Tình hình
thế nào rồi? Báo cáo tôi nghe!’ Tôi đáp rằng ‘Chúng tôi ở đây là để bảo vệ ông
khỏi quần chúng. Nhưng chúng tôi phải tuân lệnh những người cầm quyền tại
Bucharest!’ Câu đó làm ông nổi nóng, châm ngòi cho một chuỗi những lời nguyền
rủa bọn phản bội đã chủ mưu chống lại ông. Phải một lúc sau ông mới hiểu ra
thực trạng là mình đang bị giam giữ.” Tâm trạng của ông biến động, lúc thì im
lặng, tuyệt vọng, lúc thì kích động la lối, nguyền rủa bọn ‘phản bội’.
Người chỉ huy, Trung tá Mares, lo lắng cho
an ninh của ông trên hết. Lúc đó trong căn cứ có 500 binh sĩ và 40 nhân viên
dân sự. Ai biết được sự có mặt của Ceausescu đều bị hạn chế rời khỏi căn cứ.
Một triệu đô và nạt nộ
Thỉnh thoảng, Ceausescu cũng dở trò dụ dỗ
người khác. Một trong những người canh giữ ông 24/24 kể lại rằng: “Ông đến gần
tôi… chìa tay ra cho tôi, nói rằng ‘Tôi sẽ cho cậu một triệu đô Mỹ, và bất cứ
cấp bậc nào trong quân đội mà cậu thích, nếu cậu giúp đưa chúng tôi ra khỏi
đây!’ Nhưng tôi không tin ông ấy nói thật lòng. Tôi nghĩ thầm, chưa chắc đã
được triệu đô, mà có khi lại ăn ngay một viên đạn vào gáy không chừng. Nên tôi
nói với ông ‘Không được đâu!’”
Với Elena thì đó là ba ngày bà càm ràm
không ngừng. Người canh gác bà kể lại: “Bà chê hết cái này đến cái khác! Bà ấy
sợ, nhưng lúc nào cũng giận dữ, cơn giận của bà cũng thật đáng sợ. Ông
Ceausescu bị tiểu đường nên phải đi vệ sinh nhiều lần, mà nhà vệ sinh cuối hành
lang thì lại bốc mùi hôi thối. Bà dứt khoát không chịu dùng nhà vệ sinh kia!
Thế là chúng tôi phải đưa cho bà một cái bô để đi trong phòng. Lúc nào tôi nói
điều gì với ông thì bà đều nạt nộ rằng ‘Anh dám ăn nói với vị Tổng Tư lệnh như
thế à?!’”
Đêm đầu tiên hôm đó, theo lời Secu kể lại,
họ ngủ chung một chiếc giường đơn, họ co cụm lại, hai người già giang tay ôm
lấy nhau. Secu cho biết: “Họ nói thì thầm, nhưng dù đang ôm nhau họ vẫn cứ càm
ràm cãi qua cãi lại. Có lúc Ceausescu nói ‘Nếu bà nói tôi biết sớm mấy chuyện
bà biết, thì tôi đã xử thằng Iliescu đó rồi! Tôi đã cho nó đi đời mùa hè vừa
rồi. Nhưng bà đâu có cho tôi biết!’ Bà thì cũng có lúc cự lại ông rằng: ‘Tất cả
là lỗi tại ông. Đáng lẽ mình không nên đến đây ngay từ đầu. Tại ông hết!’”
Ăn sĩ quan, mặc ngụy trang
Họ không chịu ăn bất cứ thứ gì, ngoại trừ
bánh mì và táo, và chỉ uống nước trà không đường. Thức ăn được đưa đến cho họ
từ nhà ăn của các sĩ quan, nhưng họ không đụng đến, dường như sợ thức ăn có
thuốc độc.
Buổi sáng đầu tiên hôm sau, các sĩ quan
cho họ mặc quần áo lính, để nếu trại lính có bị mật vụ Securitate trung thành
với ông bà tấn công thì chúng cũng khó tìm ra hai ông bà. Họ yêu cầu Ceausescu
cởi áo choàng sẫm màu và mũ lông để mặc quần áo lính. Elena không chịu thay
quần áo. Lính gác phải dùng sức để lột chiếc áo choàng cổ lông thú trên người
bà, rồi choàng cho bà chiếc áo khoác quân đội mùa đông và chụp lên đầu bà chiếc
mũ lính.
Dụ dỗ cuối cùng, súng nổ đêm Giáng sinh
Đêm đó, Ceausescu một lần nữa tìm cách dụ
dỗ người khác để thoát thân.
Theo lời kể của Thiếu tá Secu: “Ông thấy
tôi lơ mơ ngủ gật. Bà Elena thì ở trên giường nhưng mắt dõi theo mọi thứ, bà
hoàn toàn tỉnh táo và chăm chú. Ông nói với tôi ‘Anh mệt phải không? Mệt là
đúng rồi!’ Rồi ông hỏi thăm gia đình tôi. Tôi bảo tôi có vợ và một con, hiện
sống trong một căn hộ nhỏ. Ông nói ‘Khó đấy! Anh xứng đáng được hưởng nhiều hơn
thế. Tôi bảo này! Tôi có thể cho anh một căn biệt thự ở Kieseleff [một quận nhà
giàu, thời thượng ở Bucharest]. Biệt thự có bảy hoặc tám phòng, nhiều hơn nếu
anh muốn. Và một nhà để xe, chiếc xe trong đó cũng không nhất thiết phải là
chiếc Dacia xoàng xĩnh!’ … Tôi không nói gì và ông lại tiếp tục thuyết phục
‘Anh không nên hy sinh cả đời mà chẳng được cái gì! Nếu anh đưa tôi ra khỏi đây
và đến Đài Truyền hình để tôi nói chuyện với nhân dân thì tôi thấy là tôi có
thể cho anh một triệu, không, hai triệu đô-la!’” [17]
Vào Đêm Vọng Giáng sinh, 24 tháng 12, lực
lượng mật vụ Securitate cuối cùng cũng tìm ra chỗ giam giữ vợ chồng Ceausescu
và dàn quân ngay trước trại lính. Vừa quá nửa đêm, họ nổ súng, nhưng cuối cùng
đã bị lực lượng quân đội đẩy lui.
Trước đó một giờ, vợ chồng Ceausescu đã
phải mặc áo choàng kín, đưa vội vã vào xe bọc sắt đặt trong một khu vực có che
chắn, và được yêu cầu nằm úp mặt xuống sàn xe. Họ đã ở đó suốt năm giờ, đến khi
giao tranh kết thúc. Một lần nữa họ được đưa trở lại căn phòng của mình trong
trại. Và đó là nơi ở cuối cùng, trong đêm cuối cùng đời họ.
Làm thế nào để giết Ceausescu?
Chính quyền mới cần phải khẳng định quyền
hành của mình. Vào chiều 24 tháng 12, các cuộc giao tranh tại Bucharest và các
thành phố lớn như Siiu và Brasov đã bớt nghiêm trọng, nhưng các vụ nổ súng lẻ
tẻ vẫn diễn ra và số thương vong vẫn tăng. Những người chủ trương ôn hòa trong
hàng ngũ cách mạng rất không thích cái tên Mặt trận Cứu nguy Tổ quốc, vì nghe rất
‘Stalin-nít’. Nhưng Iliescu và những người Cộng sản thâm niên có mặt trong
chính quyền mới thì lại nghĩ nó gợi lên tinh thần ái quốc.
Khoảng 5 giờ chiều, họ họp nhau lại để
quyết định số phận của Ceausescu.
Đó là một cuộc họp nặng nề, nóng nảy và
cay cú. Họ chần chừ đã hai ngày qua. Giờ đây, phe quân đội muốn xử tử Ceausescu
ngay lập tức, vì như thế sẽ lập tức chấm dứt mọi giao tranh, Ceausescu chết thì
sẽ không còn điểm chung nào nữa, không ai còn lý do nào để chiến đấu nữa.
Iliescu lúc đầu lưỡng lự, ông không muốn
tay mình vấy máu. Nhưng khi Bộ trưởng Quốc phòng mới Militaru mỉa mai nặng lời
rằng: “Vâng! Đúng rồi! Đó sẽ là một khởi đầu tệ hại cho triều đại của ông chứ
gì?!”, thì Iliescu giận dữ đáp lại: “Ý anh là gì, triều đại của tôi à? Làm gì
có triều đại nào ở đây!”
Một vài người cho rằng việc vội vã dựng
lên phiên tòa dã chiến, không có chứng cớ hẳn hoi, sẽ khiến quốc tế chỉ trích.
Nhưng các tướng lĩnh quân đội đã quyết tâm, không nhân nhượng. Brucan ủng hộ
họ, nói rằng đất nước Rumani cần được bảo đảm rằng chế độ độc tài Ceausescu đã
chết, đã chấm dứt, và không có cách nào hay hơn là ‘cho quần chúng thấy xác
chết của Chủ tịch’.
Iliescu cuối cùng bị thuyết phục. Ông nói:
“Đúng ra là nên có một phiên xét xử đúng quy trình và trưng ra được mọi chứng
cớ cần thiết. Nhưng tình hình không cho phép. Vậy hãy tiến hành xét xử vào ngày
mai!”
Bản án được quyết định bởi một số ít người
sau cuộc họp vừa kể và cũng chẳng có gì được lưu lại trên văn bản. Chỉ biết
rằng Iliescu, Brucan, Militaru, Voican-Voiculescu và Stanculescu tất cả đều
quyết định dùng đội xử bắn ngay sau phiên xét xử. [18] [Xem chi tiết vụ xét xử
trong “Phần 2: Xử Ceausescu” - ND]
Phản ứng
Dường như không có bất cứ lời phản đối
nào, ngoại trừ nhà thơ Anna Blandiana bày tỏ thái độ bất đồng. Trong những giờ
đầu tiên đầy phấn khích của cách mạng, bà được bổ nhiệm vào một vị trí trong
Mặt trận để chứng tỏ đó là ‘chính quyền của hiền tài’. Nhưng bà không hề được
thông báo về quyết định tử hình Ceausescu, và bà kinh hãi trước quyết định này.
Bà từ chức ngay sau vụ xử bắn. Đó là vết rạn nứt đầu tiên trong một chuỗi những
rạn nứt công khai diễn ra sau đó trong hàng ngũ chính quyền mới.
Một trong những tiếng nói ít ỏi từ nước
ngoài phản đối cuộc hành hình là của Eduard Shevardnadze, ngoại trưởng Liên Xô.
Ông nói ông hiểu tình hình khó khăn như thế nào, ‘nhưng việc kia làm cho người
ta thấy đắng cả miệng!’
Nhiều người Rumani tin rằng chính Liên Xô
đã kích động và tham gia vào cuộc đảo chính lật đổ nhà độc tài. Chứng cớ, với
họ, là sự có mặt của chính khách hậu trường Silviu Brucan ở Moscow. Nhưng đó
không thể xem là chứng cớ. Brucan thường xuyên đến Moscow để gặp gỡ các mối
quan hệ và nhờ người Nga can thiệp, nhưng họ đều từ chối. Chính ông cũng phủ
nhận một âm mưu như vậy. Ông nói: “Tình hình ở Rumani đơn giản là không thể làm
được gì. Chúng tôi chỉ biết than phiền với nhau và mong ông ấy chết cho xong.
Cả nước cũng mong ông ấy chết cho xong. Nhưng chúng tôi đã không thể làm gì
hết.” [19]
Gorbachev đã ra lệnh rằng Liên Xô sẽ không
can thiệp trực tiếp vào Rumani, và thực tế cho thấy lệnh của ông đã được tuân
thủ. Một trong những cố vấn đối ngoại chủ chốt của Gorbachev, ông Valentin
Falin, cho biết: “Chúng tôi biết sẽ có chuyện xảy ra ở đó. Chúng tôi biết sẽ có
nạn nhân… đó là điều gần như tất yếu sẽ xảy ra vì chế độ tại đây không chỉ thối
nát mà còn không khoan nhượng! Nhưng ngay cả như thế chúng tôi cũng không thể
dự đoán được vụ đổ máu như đã diễn ra. Rumani không còn đường thoát nào khác.
Vì vậy chúng tôi chỉ biết… quan sát mà thôi.” [20]
Nghịch lý siêu cường
Đoạn kết ở Bucharest đã diễn ra với nhiều
nghịch lý. Vào lúc các cuộc đụng độ lên cao điểm, người Mỹ lo ngại rằng bạo
động có thể lan rộng trên bán đảo Balkans.
Lawrence Eagleburger, Phụ tá Ngoại trưởng
Mỹ, nói với Ngoại trưởng James Baker rằng ông lo ngại người Rumani sẽ chĩa súng
bắn vào sắc dân Hungary sinh sống tại đây, và không biết liệu Liên Xô có can
thiệp để ngăn ngừa việc này không. Mỹ chủ trương chống Học thuyết Brezhnev [cho
phép Liên Xô can thiệp quân sự để bảo vệ CNXH tại Đông Âu] nhưng trong trường
hợp này thì không nên chống!.
Ngày 24 tháng 12, Ngoại trưởng Mỹ Baker
chính thức đề nghị rằng: “Liên Xô có lợi ích và khả năng để can thiệp, ngăn
chặn đổ máu.” Ông nói Mỹ sẽ không can thiệp “nếu Khối Warsaw cảm thấy cần thiết
phải can thiệp” vào Rumani. Thời điểm này là gần 10 năm kể từ ngày Liên Xô xua
quân xâm lăng Afghanistan, và lời đề nghị vừa kể của một Ngoại trưởng Mỹ quả
thực là một đề nghị rất bất thường.
Ngoại trưởng Mỹ yêu cầu Đại sứ Mỹ tại
Moscow, Jack Matlock, đánh tiếng với lãnh đạo Xô Viết, nhưng các vị này chỉ
cười đáp lại. Ngoại trưởng Liên Xô Shevardnadze nói ý tưởng này không phải là
nham hiểm, “mà là cực kỳ ngu xuẩn”. Ông “dứt khoát chống lại” bất cứ sự can
thiệp nào từ bên ngoài. Cách mạng Rumani là “việc riêng của họ”. Bất cứ can thiệp
nào của Liên Xô cũng sẽ “biến Ceausescu thành ông thánh tử đạo”. Đó là chưa kể
mọi giao tranh đều chấm dứt sau khi ông bị hành quyết.
Cuối ngày 24 tháng 12, Đại sứ Matlock đã
có một cuộc họp không vui với một quan chức của Shevardnadze, Ivan Aboimov, khi
ông này lập đi lập lại rằng Liên Xô sẽ không can thiệp. Ông cũng chỉ ra rằng
người Mỹ, mới vài tuần trước đó, đã đưa quân vào Panama để lật đổ nhà độc tài
thất sủng Manuel Noriega, người đã đối xử hung bạo với dân chúng và tham gia
đường dây buôn ma túy, nhập lậu heroin vào Mỹ. Aboinov nói: “Chúng tôi muốn để
dành kiểu can thiệp đó cho các vị! Các vị nhắc đến Học thuyết Brezhnev phải
không? Thế thì chúng tôi xin tặng các vị Học thuyết Brezhnev làm quà!” [21]
------------------------------------------------------------------------------
GHI CHÚ CỦA TÁC GIẢ:
1. Theo Scinteia, Bucharest, 22 tháng 11,
1989
2. Về Mục sư Laszlo Tokes, xem Tokes With
God, for the People (NXB Crossways Books, New York, 1992); Petru Dugulescy, Ei
mi-au, programat moartea (NXB Ecclesia, Timisoara, 1991); Marius Mioc, The
Anticommunist Romanian Revolution of 1989 (NXB Editura Marineasa, Timisoara,
2002) và Siani-Davies, The Romanian Revolution of December 1989
3. Laszlo Tokes, tr. 148-57
4. Văn bản ghi chép một phần cuộc họp được
xuất bản trên tờ Romania Libera, 1 tháng 2, 1990. Văn bản ghi chép đầy đủ có
thể tìm thấy tại Văn khố Lịch sử Trung ương Quốc gia (National Central
Historical Archive), Bucharest, 70/89.2.33
5. Nhân vật thuật lại với tác giả, tại
Bucharest, tháng 10, 2007
6. Trích từ các cuộc trò chuyện giữa tác
giả và người tham gia gồm Gheorghe Peletrescym Andrei Oisteanu, Bucharest,
tháng 12, 1989. Theo lời thuật của Pael Campeanu, Marius Mioc, và Phóng viên
Romulus Cristea của tờ Romania Libera. Xem thêm: Simpson, The Darkness
Crumbles, tr. 302-10. Ruxandra Cesereany, December 1989, Deconstructia unei
revolutii (Polirom, Iasi, 2004) tr. 98-103
7. Pavel Campeanu, ‘The Revolt of the
Romanians’, New York Review of Books, 1 tháng 2, 1990
8. Victor Stanculescu, ‘Nu Va Die Mila, au
2 miliarde lei in cont’ Jurnalul National, Bucharest, 22 tháng 11, 1990
9. Nhân vật thuật lại với tác giả, tại
Bucharest, tháng 10, 2007.
10. Xem Stanculescu ‘Nu Va Fie Mila’ và
Siani-Davies, Romanian Revolution, Tr. 193.
11. Trả lời phỏng vấn trên tờ Romania
Libera, 14 tháng 1, 1990
12. Trích từ Siani-Davies, Romanian
Revolution, tr. 213
13. Dinescu tại cuộc họp báo ở đài phát
thanh, 26 tháng 12, 1989, và trong tập tài liệu Cold War, LHCMA box 13, và
Caramitru trích trong Pryce-Jones, tr. 284
14. Phỏng vấn của Đài Châu Âu Tự do, 31
tháng 12, 1989, và Ion Iliescu, Revolutia Traita (Redactia, Bucharest, 1995),
tr. 96
15. Trích trong Siani-Davies, Romanian
Revolution, tr. 237
16. Phỏng vấn Lalutan trên Romania Libera,
14 tháng 1, 1990
17. Romania Libera, 14 tháng 1, 1990
18. Brucan trả lời phỏng vấn của tác giả;
Stanculescu, ‘Nu Va Fie Mila’; Militaru, trả lời phỏng vấn của BBC với John
Simpson, 12 tháng 1, 1990
19. Brucan trích từ Sinai-Davies, Romanian
Revolution, tr. 286, và từ S. Brucan The Wasted Generation: Memoirs of the
Romanian Journey from Capitalism to Socialism and Back (Westview, New York,
1993), tr. 293-6
20. GF, Falin báo cáo về Rumani
21. APRF Diplomaticecheski vestnik
1995-91, Moscow, tr. 74-9, doc 149
————————————
* Giáo hội có giám mục cai quản giáo hạt,
mục sư cai quản giáo xứ, mục sư được kết hôn.[ND]
** Theo Kinh thánh Cựu ước & Tân ước,
Lời Chúa cho Mọi người, Nhóm Phiên dịch các Giờ Kinh Phụng vụ, NXB Tôn giáo, Hà
Nội, 2006, tr. 1458.[ND]
***Laszlo Tokes về sau trở thành giám mục
và một trong những vị lãnh đạo Giáo hội Cải cách Hungary tại Rumani [Sebestyen]
Bản tiếng Việt 2013 © Phan Trinh &
pro&contra
==================***=================
Cách mạng Rumani, 1989
(Phần 2)
Victor Sybestyen - Phan Trinh dịch
Targoviste, Rumani, thứ hai 25 tháng 12,
1989
11 giờ 45 sáng. Hai chiếc
trực thăng quân sự đáp xuống trại lính tại thị trấn Targoviste, cách thủ đô
Bucharest 120 km về phía bắc. Đây là một thị trấn ảm đạm, chuyên sản xuất thép,
xây dựng theo thiết kế thô kệch được các nhà độc tài cộng sản từ Stalin trở đi
ưa chuộng.
Từ chiếc trực thăng lớn, xuất
hiện sáu tướng lĩnh quân đội mặc quân phục mới cáu, trĩu nặng giây tua vàng và
huy chương. Theo sau là ba sĩ quan cấp dưới thuộc Bộ Tham mưu Quân đội Rumani,
và một nhóm bốn nhân viên dân sự khác.
Một người, có vẻ cao cấp
nhất, bắt đầu lớn tiếng ra lệnh ngay khi phái đoàn đáp xuống, sau chuyến bay
dài 30 phút từ thủ đô. Đó là ông tướng đầu bạc, 53 tuổi, Victor Stanculescu,
đại diện của chính phủ lâm thời Mặt trận Cứu nguy Tổ quốc. Vào lúc này, chính
phủ mới vẫn chưa kiểm soát được toàn cõi Rumani.
Sáng hôm đó, tướng đầu bạc được lệnh thi
hành một nhiệm vụ khẩn cấp, cần một ít tế nhị nhưng thật nhiều thô bạo, đó là
tổ chức cuộc xét xử Nicolae Ceausescu, nhà độc tài đã cai trị Rumani gần một
phần tư thế kỷ, và vợ ông ta, bà Elena.
Mới ba ngày trước, ông bà đã
phải bỏ chạy khỏi thủ đô, trong khi quần chúng phấn khích đón mừng cách mạng.
Chỉ vài giờ sau, họ đã bị bắt và giam giữ tại trại lính ở Targoviste trong khi
số phận của họ được quyết định tại Bucharest.
Lực lượng trung thành với
Ceausescu, mật vụ Securitate, vẫn đang chiến đấu để đưa ông trở lại vị trí Chủ
tịch. Chính quyền cách mạng, lúc đó chưa được củng cố, cuối cùng đã quyết định
phải nhanh chóng đưa Ceausescu ra xét xử để chứng minh cho dân chúng cả nước
Rumani biết ai đang thực sự nắm quyền.
Ông tướng đổi chiều
Stanculescu được chọn để thi
hành nhiệm vụ dọn dẹp này. Cao ráo, lịch lãm, ông được biết đến như một người
khéo léo, tinh khôn. Trong chế độ cũ, tới tận ngày 22 tháng 12, ông giữ chức
Thứ trưởng Bộ Quốc phòng, cũng là một người bạn lâu năm của gia đình Ceausescu,
một thực khách thường xuyên tại Cung Chủ tịch, và là một trong những nịnh thần
chủ chốt trong triều đình Ceausescu. [Ngày 22 tháng 12, Stanculescu lên làm Bộ
trưởng Quốc phòng, thay Tướng Milea vừa chết. Ông là người khuyên Ceausescu
thoát thân bằng trực thăng.]
Ông rất nhanh nhạy thấy được
gió đã đổi chiều, và là một trong những sĩ quan quân đội cao cấp đầu tiên về
phe cách mạng. Ngoài khả năng thức thời nhạy bén, ông còn có tài tổ chức công
việc kỹ lưỡng. Ông mang theo từ Bucharest các thẩm phán, công tố viên và luật
sư biện hộ cần thiết cho phiên xét xử. Stanculescu cũng tận tình quan tâm đến
những chi tiết khác: Trên chiếc trực thăng thứ hai vừa đáp là toán lính dù từ
một đơn vị tinh nhuệ, được chọn cẩn thận vào sáng hôm đó để làm đội xử bắn. Và
trước cả khi thủ tục pháp lý diễn ra, ông tướng cũng đã cẩn thận chọn xong địa
điểm xử bắn – một điểm dọc theo bức tường nhìn ra khoảng sân rộng của trại
lính. [1]
Phòng xử và luật sư
‘Phòng xử án’ được chuẩn bị
vội vã trong một hội trường tồi tàn với tường màu gỉ sắt. Năm chiếc bàn mặt
nhựa được xếp lại với nhau làm bàn cho thẩm phán. Chỗ dành cho bị cáo là hai
chiếc bàn và ghế được đặt trong góc phòng. Một khung cảnh nhếch nhác, thiếu hẳn
vẻ trịnh trọng thường thấy trong những sự kiện quan trọng như thế này, nhưng
theo cách nhìn của Tướng Stanculescu như thế cũng đã đủ.
Quá giữa trưa một chút, khi
phái đoàn từ Bucharest bước vào phòng xử, hai bị cáo đã ngồi sẵn ở đó, có hai
lính canh đứng kèm hai bên.
Mới ba ngày trước, Nicolae và
Elena Ceausescu còn là cặp vợ chồng được khiếp sợ nhất và căm ghét nhất nước.
Họ có quyền sinh sát với hơn 23 triệu dân Rumani. Họ điều hành một đất nước
công an trị tàn bạo nhất Châu Âu. Truyền hình và báo chí trong nước hàng ngày
đều phải ca tụng họ như những á thần thực sự.
Nhưng giờ thì họ hiện nguyên
hình là một cặp vợ chồng già, cáu kỉnh, lẫn lộn, mệt đừ, sợ hãi, hay rì rầm cãi
vặt. Họ mặc đúng bộ quần áo đã mặc lúc bỏ trốn khỏi thủ đô. Ông thì áo khoác
dài bằng dạ màu đen, bên trong là bộ vét xám đã nhàu, nhìn ông như già hơn tuổi
71 của mình. Bà Elena, lớn hơn ông một tuổi, mặc áo khoác nâu vàng cổ lông thú,
thêm chiếc khăn lụa xanh choàng đầu, che một phần tóc bạc.
Sáng hôm đó ở Bucharest, luật
sư có tiếng Nicu Teodorescu đang ăn điểm tâm ngày Giáng sinh với gia đình thì
nhận được cú điện thoại của trợ lý tân Chủ tịch Ion Iliescu, ông được Mặt trận
Cứu nguy Tổ quốc yêu cầu trở thành luật sư bào chữa cho Ceausescu. Ông trả lời
rằng đây sẽ là “một thử thách rất thú vị”. Sau khi suy nghĩ một lúc, ông đồng
ý.
Lần đầu tiên ông gặp vợ chồng
bị cáo là trong ‘phòng xử’ ở Targoviste , và chỉ có 10 phút để tư vấn cho
hai thân chủ. Cuộc gặp không được như ý. Với quá ít thời gian để chuẩn bị nội
dung bào chữa, ông cố gắng giải thích cho hai thân chủ rằng cơ hội tốt nhất để
tránh bản án tử hình là lấy cớ mất trí. Đề nghị này bị bác bỏ lập tức.
Teodorescu kể lại: “Khi tôi đề nghị như vậy thì họ, nhất là bà Elena, nói rằng
như thế là dựng đứng câu chuyện quá đáng, làm họ thấy bị sỉ nhục nặng nề… Sau
đó, ông bà từ chối luôn sự giúp đỡ của tôi.’ [2]
Phiên tòa
Khoảng 1 giờ chiều, ‘phiên
tòa’ bắt đầu. Có năm thẩm phán quân sự, đều là các vị tướng mang quân phục, và
hai công tố viên quân sự. Phiên tòa được xem là công khai vì có một sĩ quan
thuộc cấp quay phim sự kiện này, nhưng anh được lệnh chỉ ghi hình các bị cáo mà
thôi, không được quay cảnh nào có thẩm phán, công tố viên hay luật sự biện hộ.
Phiên xử kéo dài 55 phút. Nhà
độc tài bị lật đổ đã trả lời với vẻ hằn học trong hầu hết buổi xét xử. Thỉnh
thoảng, ông cầm chiếc mũ dạ đen đặt trên bàn trước mặt đưa lên, rồi ném mạnh
xuống như để nhấn mạnh điểm nào đó. Bà ít biểu cảm hơn, hay nhìn chằm chằm vào
khoảng không trước mặt. Thỉnh thoảng hai người cầm tay nhau và thì thầm, họ
luôn gọi nhau là “mình ơi”.
Không có chứng cớ bằng văn
bản nào được trưng ra chống lại họ, cũng không có nhân chứng nào được mời. Ngay
từ đầu, Ceausescu đã bác bỏ quyền xét xử của phiên tòa. Ông lặp đi lặp lại
rằng: ”Tôi chỉ công nhận Quốc hội mở rộng và đại diện của giai cấp công nhân.
Tôi sẽ không ký bất cứ gì, không nói bất cứ gì! Tôi từ chối trả lời câu hỏi của
những kẻ đã xúi giục cuộc đảo chính này. Tôi không phải là bị cáo. Tôi là Chủ
tịch Nước Cộng hòa. Tôi là Tổng Tư lệnh của các người! Mặt trận ‘Phản bội’ Tổ
quốc ở Bucharest… đã tiếm đoạt quyền hành!”
Các công tố viên đọc lời buộc
tội. Ceausescu làm mặt nghiêm suốt thời gian cáo buộc:
CÔNG TỐ VIÊN: Đây là những
tội ác chúng tôi cáo buộc ông bà, và yêu cầu tòa án xử tử hình cả hai người:
Tội diệt chủng.
Tội tổ chức hoạt động vũ
trang chống lại nhân dân và nhà nước.
Tội phá hoại tài sản và dinh
thự công cộng.
Tội phá hoại nền kinh tế quốc
gia.
Tội tìm cách bỏ nước ra đi
với số tiền hơn 1 tỉ đô-la Mỹ, trong các tài khoản ở ngân hàng nước ngoài.
Các bị cáo có nghe không? Mời
đứng dậy.
CEAUSESCU: (vẫn ngồi) Tất cả
những điều đó đều dối trá. Tôi không công nhận tòa án này!
CÔNG TỐ VIÊN: Ông có biết
mình đã bị loại khỏi chức vụ… Chủ tịch nước hay không? Các bị cáo có biết mình
đang bị xét xử với tư cách là hai công dân bình thường không?
CEAUSESCU: Tôi sẽ không trả
lời những kẻ đã tiến hành cuộc đảo chính này, với sự hậu thuẫn của các tổ chức
nước ngoài. Nhân dân sẽ chống lại bọn phản bội!
CÔNG TỐ VIÊN: Tại sao ông làm
những việc vừa kể, đưa nhân dân Rumani đến tình trạng ô nhục như hiện nay… Ông
đại diện đất nước mà sao ông lại làm cho đất nước đói khổ?
CEAUSESCU: Tôi từ chối trả
lời câu hỏi. Tôi không công nhận các người! Tất cả những lời buộc tội đều dối
trá… Tôi nói cho các người nghe, chưa bao giờ trong lịch sử Rumani đất nước lại
tiến bộ như vậy. Chúng tôi đã xây trường học, đảm bảo có bác sĩ, đảm bảo có mọi
thứ cần thiết cho cuộc sống có nhân phẩm!
CÔNG TỐ VIÊN: Hãy nói cho
chúng tôi nghe về số tiền ông chuyển qua các ngân hàng Thụy Sĩ?
CEAUSESCU: Tôi không trả lời
câu hỏi của một băng đảng dám đứng ra đảo chính!
Elena kiềm chế hơn, phần
nhiều im lặng, chỉ trừ khi công tố viên hỏi: “Người dân Rumani chúng tôi thì
không có thịt mà ăn. Vậy mà con gái bà lại dùng cân bằng vàng để cân thịt mua
từ nước ngoài về, thế là sao?”
Bà bức xúc la to: “Các anh
dám ăn nói như thế à?” Có một lúc, Ceausescu lên tiếng: “Làm cho xong vụ này
đi” và nhìn vào đồng hồ. [3]
Tuyên án
Toà ngừng họp chỉ trong 5
phút để nghị án. Ceausescu không chịu đứng dậy lúc các thẩm phán trở lại phòng
xử.
Khi tuyên đọc bản án tử hình
và tịch thu toàn bộ tài sản của hai vợ chồng bị cáo, không ai, kể cả chủ tọa
phiên tòa lẫn công tố viên, nhìn thẳng vào họ. Họ im lặng, có vẻ như muốn kháng
án.
Chiếu theo luật pháp Rumani,
bản án tử hình chỉ được thi hành sau 10 ngày được ban hành, dù bị cáo có kháng
án hay không. Nhưng luật sư biện hộ Teodorescu đã không nêu lên điều này trong
phiên tòa. Rất có thể là Ceausescu, dù đã kết án tử hình vô số người, không hề
biết đến chi tiết này trong luật pháp. Nhưng dù sao thì đó không phải là một
ngày đẹp trời để nói chuyện pháp lý.*
Công lý đã được thực thi một
cách sơ sài, cẩu thả và thô vụng. Trong phòng xử, tay của Ceausescu bị trói sau
lưng bằng dây. Ceausescu vẫn giữ được vẻ trịch thượng và khá bình tĩnh trong
vài phút cuối cùng. Ông nói: “Kẻ gây ra cuộc đảo chính có thể bắn bất cứ ai họ
muốn. Kẻ phản bội sẽ phải trả lời cho hành vi của mình. Rumani sẽ sống và sẽ
biết về sự phản bội của các người. Thà là chiến đấu trong vinh quang còn hơn
sống như nô lệ!” Elena thì khóc và la hét, đay nghiến đến cùng. Gần như hoảng
loạn, bà thét lên: “Không được trói chúng tôi! Thật xấu hổ, nhục nhã! Tôi nuôi
các anh như mẹ. Sao các anh lại làm thế?!”
Pháp trường, “Đ. mẹ mày!”
Họ được áp tải đi khoảng 40
mét dọc theo hành lang dẫn đến khoảng sân rộng trong trại lính. Lúc bị dẫn đi,
người lính trói tay họ lúc nãy nói: “Bây giờ, ông bà gặp rắc rối to rồi!” Elena
gào vào mặt anh: “Địt mẹ mày!”[i]* Còn Ceausescu thì bắt đầu hát Quốc tế ca.
Họ dường như không có ý niệm
là cuộc hành hình sẽ diễn ra lập tức, cho đến khi họ ra tới khoảng sân. Lúc đó,
ông bà thực sự hoảng hốt. Bà thét to với ông: “Im đi Nicu! Hình như họ sắp giết
mình như giết chó. Không tin được!” Lời cuối cùng của bà là: “Nếu giết thì hãy
giết chúng tôi chung với nhau.”[4]
Đội xử bắn đã sẵn sàng khi
phiên xử diễn ra được một nửa. Tám lính dù, được chính Stanculescu tuyển chọn
và được bay từ Bucharest đến, không biết nhiệm vụ của mình là gì cho đến khi họ
có mặt ở Targoviste. Ba trong số được chọn để thực hiện hành vi cuối cùng, đó
là: Dorin Varlan, Octavian Gheorghiu, và Ionel Boeru. Trang bị súng tự động AK-47,
họ đứng cạnh bồn hoa chờ cặp vợ chồng đi vào sân.
Lệnh dành cho người xử bắn là
không được bắn Ceausescu ở vùng trên ngực. Vì ông phải được nhận diện qua hình
chụp sau khi chết. Không có lệnh tương tự dành cho bà Elena. Đội hành hình đưa
vợ chồng Ceausescu đến đứng trước bức tường, ông bên phải, bà bên trái. Trông
họ thật thảm hại.
Gheorghiu sau này kể lại: “Bà
nói họ muốn chết chung, nên chúng tôi đặt họ đứng cạnh nhau, rồi bước sáu bước
lui và sau đó nổ súng. Không ai ra lệnh bắn, họ chỉ nói làm sao cho nhanh! Tôi
bắn bảy viên đạn vào ngực ông và bắn hết số còn lại trong băng đạn vào đầu bà.”
Ông thì oằn người ra sau, sụp đầu gối xuống đất. Bà thì đổ qua một bên. [5]
Hỗn độn liền diễn ra. Gần như
toàn bộ số binh lính tại căn cứ hôm đó đều chứng kiến cuộc hành hình. Ngay khi
đội xử bắn làm xong nhiệm vụ thì mọi người trong sân có súng bắt đầu bắn xối xả
vào hai xác chết, cho đến khi chỉ huy căn cứ, Trung tá Mares, ra lệnh ngưng
bắn. Nhiều năm sau đó, vẫn còn dấu vết của hàng trăm phát đạn trên bức tường
trong sân và trên khung cửa sổ cách mặt đất khoảng ba mét.
Danh ảo, Xác chết thực
Hai xác chết được gói trong
vải bạt, được chở về thủ đô bằng trực thăng, với sự canh gác của toán lính dù
đã hành quyết họ.
Sau đó, xác được đưa xuống
sân bóng nơi tập luyện của đội bóng đá Steaua Bucharest, nằm ở ngoại ô phía tây
nam thành phố. Trong một diễn biến rợn người, xác của họ bỗng bí mật dời đi nơi
khác trong đêm. Các đội tìm kiếm phải lục lọi toàn bộ khu vực suốt đêm, trước
khi tìm thấy xác vào sáng hôm sau đang nằm gần một mái che trong khu vực sân
thi đấu. Điều gì xảy ra cho hai xác chết trong mấy giờ này đến nay vẫn còn là
bí ẩn.
Ngày hôm sau, họ được chôn
tại nghĩa trang Ghencea gần đó. Khi chết, hai ông bà được đặt nằm cách nhau 50
mét, tách biệt bởi một lối đi, và được đặt tên mới. Người ta lấy hai thập giá
gỗ trơn rồi vẽ vội bằng sơn tên giả của hai ông bà. Nhà độc tài một thời làm
người dân khiếp sợ Ceausescu giờ mang tên Popa Dan, còn vợ ông thì mang tên
Enescu Vasile.
______________________
GHI CHÚ CỦA TÁC GIẢ:
1. Victor Stanculescu, trích
bài báo ‘Nu Va Fie Mila, au 2 miliarde lei in count’ (‘Không cần thương xót,
chúng có 2 triệu lei trong ngân hàng’), đăng trên Jurnalul National, Bucharest,
22 tháng 11, 1990
2. John Sweeney, The Life and
Evil Times of Nicolae Ceasusescu (NXB Hutchinson, London, 1991), tr. 157-8
3. Văn bản
phiên tòa, đăng trên Romania Libera, Bucharest, 25 tháng 1, 1990
4. Như trên
5. Jurnalul
National, Bucharest, 18 tháng 12, 2006
-----------------
Nguồn:
Victor Sybestyen, Revolution 1989, The
Fall of The Soviet Empire, Pantheon Books, New York, 2009
Bản tiếng Việt ©
2013 Phan Trinh &pro&contra
Nguồn blog:
http://letungchau.blogspot.com/2013/01/lam-nao-e-giet-mot-ong-chi-phan-2-xu.html?max-results=10
------------------------------------------------------------------
2 Videos:
Những giây phút
cuối cùng của Nicolae và Elena Ceausescu:
Nguồn : https://www.youtube.com/watch?v=XsRQP7TifME
***
Nguồn :
https://www.youtube.com/watch?v=0FU73YuJqrE
* Chánh án phiên tòa hôm
ấy, Đại tá Gica Popa, được nhiều người biết như một cận thần của Ceausescu. Ông
57 tuổi, cũng có chiếc bụng phệ, là bạn thân của em trai nhà độc tài, tên Ilie,
lúc đó đang làm Thứ trưởng Bộ Quốc phòng. Vào ngày 1 tháng 3, 1990, tức chưa
đầy ba tháng sau phiên tòa kể trên, Popa tự sát bằng súng, một vụ tự sát còn
nhiều bí ẩn. Nguyên nhân cái chết vẫn chưa được làm rõ. Popa không phải là loại
người bị lương tâm cắn rứt vì cách điều hành phiên tòa kể trên, hoặc xấu hổ vì
mối quan hệ quá khứ với giới cận thần vây quanh Ceausescu. Vào lúc ông tự sát,
ông đang là đối tượng của cuộc điều tra về một loạt những cáo buộc hình sự, bao
gồm từ tội biển thủ công quỹ đến giết người. [Sybestyen]
[i] Nguyên văn “Go fuck your mother.”
=============================================================
|
Đăng ký:
Bài đăng (Atom)